Ważnym elementem dobrostanu świń jest m.in. zapobieganie agresji u zwierząt utrzymywanych grupowo. Odpowiedni dobór zwierząt do grupy pozwala na zachowanie w stadzie spokoju i wpływa dodatnio na uzyskiwane wyniki produkcyjne. Zgodnie z wymogami świniom przebywającym w kojcu należy zapewnić swobodny dostęp do paszy i wody oraz materiałów absorbujących uwagę zwierząt.

Prosięta powinny przebywać z lochą co najmniej 28 dni

Systemy utrzymania trzody chlewnej powinny uwzględniać nie tylko możliwość uzyskiwania wysokich wyników produkcyjnych ale przede wszystkim zapewniać odpowiedni dobrostan zwierzętom. Oznacza to konieczność stworzenia takich warunków chowu świń, które spełniają zarówno podstawowe potrzeby biologiczne, jak i te związane z ich naturalnym zachowaniem (np. rycie, budowa gniazda, przebywanie w grupie). Poniżej przedstawiono minimalne wymagania dotyczące dobrostanu świń zawarte m.in. w "Ustawie o ochronie zwierząt” z dn. 21.08.1997 r. (wraz z późn. zm.) oraz w rozporządzeniu MRiRW z dn. 15.02.2010 r. w sprawie wymagań i postępowania przy utrzymywaniu zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach UE (Dz. U. 2010, nr 56, poz. 344 ze zm.).

Ogólne wymagania dotyczące ochrony i dobrostanu świń

Hodowca zwierząt gospodarskich jest zobowiązany do zapewnienia im opieki i właściwych warunków utrzymania. Świnie mogą być trzymane w budynkach inwentarskich oraz w tzw. systemie otwartym, ale tylko pod warunkiem zapewnienia zwierzętom możliwości ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i drapieżnikami.

W pomieszczeniach inwentarskich świnie mogą przebywać w kojcach pojedynczych lub grupowych, zarówno na ściółce, jak i bez ścioły. Na ściółkę należy przeznaczać materiał suchy, miękki, dobrze nasiąkający, który pozwala jednocześnie zapewnić zwierzętom uczucie suchości i ciepła oraz stwarza warunki dla spełnienia ich naturalnych potrzeb (np. budowa gniazda przez lochę). Odchody zwierzęce powinno usuwać się często, aby uniknąć zanieczyszczenia paszy i wody oraz wydzielania nieprzyjemnych woni. Resztki nie zjedzonej paszy zabezpiecza się przed muchami i gryzoniami.

W budynkach inwentarskich należy zadbać o bezpieczeństwo zwierząt oraz ich komfort psychiczny i fizyczny, poprzez odpowiednią konstrukcję pomieszczeń i wyposażenie. Pomieszczenia, kojce, wyposażenie i urządzenia muszą być czyszczone i dezynfekowane, aby uniemożliwić rozprzestrzenianie się chorób. Wszelkie materiały służące do budowy pomieszczeń inwentarskich, kojców, boksów, a szczególnie te, z którymi zwierzęta mają kontakt (ściany, posadzki, przegrody, karmidła, poidła, wyposażenie dodatkowe) nie mogą być dla nich szkodliwe i muszą być łatwe do czyszczenia i dezynfekcji. Pomieszczenie, kojce oraz ich wyposażenie nie mogą stwarzać zagrożenia zranieniem poprzez wystające elementy, ostre kanty i powierzchnie.

Minimalne powierzchnie

Podstawową zasadą dobrostanu jest, aby każde zwierzę, bez względu na system utrzymania, miało zapewnioną swobodę ruchów, a w szczególności możliwość swobodnego wstania, położenia się, dostępu do paszy i załatwiania potrzeb fizjologicznych. Zwierzęta utrzymywane w kojcach muszą mieć możliwość swobodnego obracania się. W przypadku świń, dla potrzeb wymogów wzajemnej zgodności obowiązują minimalne normy powierzchni przedstawione w tabelach 1 i 2.

Tab. 1 Minimalna powierzchnia kojca dla świń utrzymywanych pojedynczo:

Grupa świń	Powierzchnia kojca – m2
knur	6
knur - krycie w kojcu	10
lochy - okres porodu i odchowu prosiąt ssących	3,5
knury i loszki hodowlane od 30 do 110 kg	2,7

Tab. 2 Minimalna powierzchnia kojca dla świń utrzymywanych grupowo:

Grupa świń	Powierzchnia kojca w m2 / na jedną sztukę
warchlak do 10 kg	0,15
warchlak 10-20 kg	0,2
warchlak   20-30 kg	0,3
tucznik     30-50 kg	0,4
tucznik     50-85 kg	0,55
tucznik     85-110 kg	0,65
tucznik   pow.110 kg	1,0
knury, loszki hodowlane 30-110 kg	1,4

 

Należy pamiętać, że przedstawione normatywy nie obejmują powierzchni zajmowanych w kojcu przez koryta, autokarmiki, poidła itp. Powierzchnia kojca, w którym świnia jest utrzymywana pojedynczo, musi być na tyle duża, by zwierzę mogło swobodnie się obrócić.

Kojce dla knurów powinny być tak skonstruowane i umiejscowione, aby rozpłodnik mógł słyszeć, czuć i widzieć inne świnie oraz miał możliwość swobodnego obracania się i odpoczywania w czystym, suchym miejscu. W przypadku krycia w kojcu powierzchnia dla knura utrzymywanego pojedynczo musi być zwiększona z 6 m² do 10 m².

Minimalne wymiary kojca pojedynczego dla lochy powinny wynosić co najmniej:

• długość równa długości zwierzęcia powiększonej o 0,3 m, nie mniej jednak niż 2 m

• szerokość - 0,6 m

Zgodnie z przepisami od 1 stycznia 2013 r. lochy i loszki prośne w okresie od 4 tygodnia po pokryciu do 1 tygodnia przed planowanym wyproszeniem należy utrzymywać w grupach. Wymóg ten dotyczy wyłącznie gospodarstw utrzymujących 10 lub więcej loszek lub loch.

W zależności od wielkości grupy minimalne powierzchnie na jedną sztukę wynoszą:

• grupa liczącą mniej niż 6 sztuk:

- lochy - 2,25 m² i +10%, tj. 2,48 m²,

- loszki - 1,64 m² i +10%, tj.1,8 m²,

- minimalna długość boku kojca - 2,41 m.

• grupa 6-39 sztuk:

- lochy - 2,25 m²,

- loszki - 1,64 m²,

- minimalna długość boku kojca - 2,81 m.

• grupa 40 sztuk i więcej:

- lochy - 2,25 m² i -10%, tj. 2,03 m²,

- loszki - 1,64 m² i -10%, tj.1,48 m²,

- minimalna długość boku kojca 2,81 m.

W kojcach grupowych dla loch i loszek, bez względu na liczebność grupy, z ogólnej powierzchni posadzki co najmniej 1,3 m²/lochę i 0,95 m²/loszkę powinna stanowić podłoga lita, z której maksymalnie 15% powierzchni mogą zajmować otwory odpływowe. Spośród rozwiązań wpływających na poprawę dobrostanu loch na uwagę zasługują między innymi kojce porodowe z regulowanym jarzmem, kojce samoblokujące, spacerowe, stacje karmowe itp.

Podłogi, na których przebywają zwierzęta muszą być gładkie, nie śliskie, stabilne, równe oraz nie mogą przyczyniać się do cierpień i chorób świń. Miejsce do leżenia nie może negatywnie wpływać na zwierzęta, musi być suche, czyste i wygodne. Przy grupowym utrzymaniu trzody chlewnej musi być go tyle, aby wszystkie zwierzęta jednocześnie miały możliwość odpoczynku. W budynkach, w których stosowane są podłogi ażurowe (rusztowe, szczelinowe) należy przestrzegać odpowiednich wymiarów beleczek i otworów.

Tab. 3 Wymiary beleczek i otworów w podłogach ażurowych

Przy utrzymywaniu świń w systemie otwartym (na pastwisku lub okólniku) powierzchnia w przeliczeniu na jedną sztukę dorosłą powinna wynosić co najmniej 15 m².

Warunki środowiskowe w chlewni

W pomieszczeniach inwentarskich dla trzody chlewnej obieg powietrza, stopień zapylenia, temperatura, względna wilgotność powietrza, stężenie gazów i hałas powinny być utrzymane na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt. Temperatura i wilgotność w budynkach inwentarskich dla trzody chlewnej nie jest regulowana prawem. Wymogi dotyczące komfortu cieplnego zależą głównie od wieku zwierząt.

Zwierzęta nie mogą przebywać cały czas w ciemnościach, dlatego w pomieszczeniach należy zapewnić oświetlenie naturalne (okna, świetliki itp.) lub sztuczne. Dla świń natężenie światła musi wynosić co najmniej 40 lx przez 8 godzin dziennie, co odpowiada około 24 W/m² światła żarowego lub 6 W/m² światła jarzeniowego. W przypadku stosowania wyłącznie oświetlenia sztucznego nie może ono być włączone przez całą dobę.

Hałas w chlewniach nie powinien być stały, a jego natężenie nie może przekroczyć 85 decybeli. Należy unikać nagłego źródła hałasu, mogącego wystraszyć zwierzęta. Niższy poziom hałasu powinno się zapewnić zwierzętom w nocy, samicom ciężarnym i noworodkom.

W pomieszczeniach dla świń stężenie szkodliwych gazów nie powinno przekraczać:

• dwutlenek węgla (CO₂)          - 3000 ppm

• siarkowodór (H₂S)         -       5 ppm

• amoniak NH₃)              -     20 ppm

Wszystkie czynności w pomieszczeniach inwentarskich powinny być wykonywane w sposób minimalizujący powstawanie kurzu. Nagromadzony kurz powinien być regularnie usuwany.

Podstawowym warunkiem utrzymywania stężenia szkodliwych gazów i kurzu na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt jest prawidłowo działająca wentylacja (grawitacyjna lub mechaniczna), która eliminuje też przykrą woń. Do najczęściej spotykanych systemów wentylacji mechanicznej należą: wentylacja podsufitowa, poprzeczna, podłużna, drzwiowa i kominowa. Odmianą sytemu wentylacji naturalnej jest poprzeczny system wentylacji grawitacyjnej stosowany w budynkach kurtynowych. W gospodarstwach, które stosują wentylację mechaniczną należy zapewnić system wentylacji awaryjnej. Wentylację awaryjną stanowi najczęściej system wentylacji grawitacyjnej. W chwili awarii systemu wentylacji mechanicznej ryzyko śmierci zwierząt wskutek zmian mikroklimatu zwłaszcza temperatury jest duże. Dlatego musi być zainstalowany system alarmowy (dźwiękowy, wizualny itp.), który powiadomi o niesprawnościach wentylacji mechanicznej i pozwoli szybko uruchomić system wentylacji awaryjnej. System alarmowy powinien być regularnie testowany pod kątem sprawności.

Żywienie i pojenie

Rodzaj i ilość stosowanych pasz powinna odpowiadać gatunkowi zwierząt, stanowi fizjologicznemu, masie ciała i kierunkowi użytkowania. Nowo narodzone prosięta powinny mieć jak najszybciej zapewniony dostęp do siary. Wszystkie prosięta powyżej 2 tygodnia życia powinny mieć dostęp do wystarczającej ilości wody lub mieć możliwość zaspokajania pragnienia przez dostęp do innych płynów. W upalne dni oraz dla chorych zwierząt dostęp do wody musi być stały. Świnie należy karmić minimum 1 raz dziennie paszami spełniającymi wymogi higieniczne.

Przy grupowym utrzymaniu świń, jeśli nie stosuje się karmienia do woli, bądź ze stacji paszowych, należy zapewnić zwierzętom możliwość jednoczesnego dostępu do paszy. Długość koryta powinna być dostosowana do ilości zwierząt z niego korzystających oraz uwzględniać ich wymiary ciała. Minimalna długość koryta w zależności od grupy technologicznej świń powinna wynosić:

- warchlaki o m.c. do 15 kg -18 cm

- warchlaki o m.c. do 35 kg - 25 cm

- tuczniki, loszki i knurki hodowlane o m.c. do 110 kg - 33 cm

- lochy i knury o m.c. powyżej 110 kg - 40-60 cm

Należy bezwzględnie przestrzegać, aby sprzęt używany do karmienia i pojenia znajdował się w należytym stanie technicznym i higienicznym. Niedopuszczalne jest, aby urządzenia do karmienia i pojenia były zanieczyszczone kałem, moczem, lub zalegały w nich resztki pasz. Urządzenia do zadawania pasz muszą być regularnie sprawdzane. Zwierzęta nie mogą być karmione i pojone przy użyciu sprzętu znajdującego w złym stanie technicznym (korozja, uszkodzenia mechaniczne, chemiczne). Wszelkie niedociągnięcia w tym zakresie powinny być natychmiast usuwane, a jeśli zachodzi taka konieczność należy zapewnić na czas napraw i remontów alternatywne rozwiązanie w zakresie pojenia i kamienia zwierząt. Konstrukcja
i rozmieszczenie urządzeń do pojenia i karmienia powinny minimalizować możliwość zatrucia i zanieczyszczenia paszy lub wody oraz umożliwiać utrzymywanie ich w czystości. Rozmieszczenie urządzeń do karmienia i pojenia nie może powodować, aby korzystające z nich zwierzęta były zmuszone do rywalizacji o dostęp do nich oraz do przyjmowania nienaturalnych pozycji przy karmieniu i pojeniu.

Postępowanie ze zwierzętami chorym

oraz wykonywanie zabiegów na świniach

Zwierzęta chore lub zranione należy niezwłocznie otoczyć właściwą opieką, a w razie konieczności izolować od pozostałych sztuk. Jeśli właściciel zwierząt nie jest
w stanie im pomóc to należy wezwać lekarza weterynarii. Pomoc lekarza weterynarii musi być odnotowana w książce leczenia zwierząt. W każdym gospodarstwie należy zapewnić możliwość izolowania zwierząt, jeśli wymaga tego ich stan zdrowia. Chorym zwierzętom należy zapewnić suche, wygodne podłoże najlepiej ze ściółką.

Świnie mogą być poddawane zabiegom diagnostycznym, terapeutycznym (leczniczym), związanym z identyfikacją, redukcją kłów u prosiąt i knurów, obcinaniem części ogona oraz kastracją. Jakiekolwiek zabiegi wykonywane na zwierzętach związane z ingerencją w ich organizm mogą być wykonywane tylko i wyłącznie przez osobę uprawnioną w tym zakresie. Prawo polskie do wykonywania zabiegów na zwierzętach uprawnia lekarzy i techników weterynarii. W przypadku świń wykonywanie takich zabiegów jak: skracanie kłów czy obcinanie ogona jest dopuszczalne tylko wtedy, jeśli zauważono poranienie sutków macior lub poobgryzane ogony w grupie świń. Zabiegów tych nie wolno wykonywać rutynowo. Obowiązkiem właściciela jest sprawdzenie czy można sytuację poprawić poprzez poprawę warunków środowiskowych.

Kastracji świń i obcinania ogona powinno dokonywać się przed ukończeniem 7 dnia życia. Zabiegi kastracji po 7 dniu życia mogą być wykonywane tylko po zastosowaniu znieczulenia i tylko przez lekarza weterynarii.

W chowie i hodowli świń można stosować tylko takie praktyki, które nie powodują cierpienia lub trwałego zranienia zwierząt. Można stosować zabiegi powodujące krótkotrwałe cierpienie pod warunkiem, że wymagają tego względy technologiczne czy bezpieczeństwa. Całkowicie zabrania się wiązania, pętania i drutowania nosów świń utrzymywanych w pomieszczeniu.

Zapobieganie agresji

Najczęstszymi przyczynami agresji świń utrzymywanych grupowo są: nadmierne zagęszczenie, niewłaściwe żywienie oraz brak wody do picia. Zmniejszenie agresji u świń, np. poprzez obcinanie ogonów, podawanie leków uspokajających mogą być stosowane dopiero po wykorzystaniu poniżej podanych metod.

Wszystkie świnie powinny mieć zapewniony stały dostęp

do „materiałów manipulacyjnych”, np. słomy

Wszystkie świnie powinny mieć zapewniony stały dostęp do „materiałów manipulacyjnych”, które nie mogą jednocześnie stanowić dla nich niebezpieczeństwa. Materiałem absorbującym uwagę zwierząt utrzymywanych w grupach może być, np. ściółka z długiej słomy, siano, trociny, drewno do obgryzania, kiszonka z całych roślin kukurydzy oraz specjalne przedmioty, np. piłki. Najlepiej, jeśli są to przedmioty zawieszane, ponieważ świnie niechętnie zajmują się przedmiotami zabrudzonymi i śmierdzącymi. Tworząc grupę świń, która będzie przebywać w jednym kojcu, należy dobierać zwierzęta zbliżone wiekowo i o podobnej wadze (różnice w masie ciała nie powinny przekraczać 10%). Grupy najlepiej tworzyć ze zwierząt młodych, najpóźniej tydzień po odsadzeniu. Wszystkim zwierzętom należy zapewnić możliwość jednoczesnego pobierania karmy oraz dostęp do pasz objętościowych zaspokajających głód i potrzebę żucia (ważne zwłaszcza dla loszek i loch). Lochy w grupie muszą być żywione w sposób, który zabezpiecza je przed atakiem innych, konkurujących o paszę samic. Osobniki agresywne, ranne, chore i słabsze powinny być eliminowanie z grupy. Zwierzęta takie można czasowo utrzymywać pojedynczo.

Postępowanie z lochami i loszkami prośnymi

Prośne maciory i loszki czyści się oraz, jeśli to konieczne, poddaje zabiegom przeciwko pasożytom zewnętrznym i wewnętrznym. Kojce i legowiska, w których umieszcza się lochy i loszki, muszą być również wolne od pasożytów. Najlepiej przeprowadzić dezynfekcję pomieszczeń i legowisk po uprzednim ich oczyszczeniu.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami kojce porodowe muszą być tak skonstruowane, aby umożliwiały bezpieczny poród, zapewniały prosiętom suche i wygodne legowiska z dodatkowym źródłem ciepła oraz posiadały wydzieloną część o powierzchni pozwalającej na jednoczesny odpoczynek wszystkich prosiąt. Ponadto kojce porodowe powinny posiadać specjalne zabezpieczenia przed przygniataniem osesków przez maciorę, zapewniać prosiętom swobodny dostęp do karmiącej lochy oraz umożliwiać obsłudze łatwy dostęp
w celu wspomagania naturalnego porodu. Na tydzień przed spodziewanym terminem oproszenia maciorom i loszkom przebywającym w kojcu porodowym należy udostępnić materiał umożliwiający budowę gniazda.

Przepis ten nie ma zastosowania w gospodarstwach, w których nie jest to technicznie wykonalne ze względu na stosowany system usuwania gnojowicy.

Postępowanie z prosiętami

Prosięta powinny przebywać z lochą co najmniej 28 dni. Wyjątkiem od tej zasady jest zagrożenie zdrowia lub życia lochy albo prosiąt. Można także odsadzić prosięta od lochy
w 21 dniu życia, jeśli przenoszone są one do wyspecjalizowanego pomieszczenia, odizolowanego od tego, w którym przebywa locha. Pomieszczenie takie powinno być wcześniej wyczyszczone i zdezynfekowane.

Zakaz wiązania i pętania świń oraz kolczykowania nosa

Kolczykowanie („drutowanie”) nosów świń utrzymywanych w pomieszczeniach jest całkowicie zabronione. Zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt jest to okrutne traktowanie zwierząt i podlega sankcjom karnym. Świnie utrzymywane w pomieszczeniu powinny mieć zapewnioną możliwość naturalnej dla nich potrzeby rycia (potrzeba ta wzrasta wraz
z wiekiem świń), szczególnie u loch i loszek. Kolczykowanie nosów jest dopuszczalne u świń utrzymywanych wyłącznie w systemie otwartym. Utrzymywanie świń na uwięzi oraz ich pętanie jest zabronione.

Kwalifikacje osób obsługujących zwierzęta

Obsługą zwierząt powinny zajmować się osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Kwalifikacje w zakresie obsługi zwierząt potwierdzają świadectwa ukończenia szkoły rolniczej lub mogą one wynikać z praktycznego doświadczenia nabytego podczas pracy ze zwierzętami w gospodarstwie rolnym. Najważniejsze jest aby osoba obsługująca zwierzęta posiadała podstawową wiedzę w zakresie żywienia, pielęgnacji i bezpiecznego obchodzenia się ze zwierzętami.

Nadzór i kontrola

Świnie powinny być kontrolowane co najmniej raz dziennie Praktycznie przegląd stada dokonywany jest przy wypełnianiu codziennych obowiązków, jakimi są karmienie i pojenie. Kontrola stada ma na celu sprawdzenie, m.in. stanu zdrowotnego, obecności znaków identyfikacyjnych, bezpiecznych warunków przebywania. W celu umożliwienia kontroli budynków inwentarskich i doglądania zwierząt o każdej porze należy zapewnić w gospodarstwie dodatkowe oświetlenie stałe lub przenośne (niezależnie od oświetlenia naturalnego. Zwierzęta utrzymywane w systemie otwartym powinny być doglądane tak często, jak to jest możliwe, aby uniknąć ich cierpienia fizycznego (głód, pragnienie, obrażenia ciała) i emocjonalnego (strach). Sprzęt i urządzenia techniczne zainstalowane w chlewniach należy sprawdzać przynajmniej raz dziennie, a wykryte usterki niezwłocznie usuwać.

 

---

 Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych 11/2012

---

 

Tekst i foto: Tadeusz Matyka