Ziarno kukurydzy ma najwyższą wśród zbóż wartość energetyczną, charakteryzuje się wysoką strawnością składników pokarmowych, dużą zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz brakiem substancji antyżywieniowych. Jest smaczne i chętnie pobierane przez zwierzęta. W żywieniu trzody chlewnej kukurydza może być skarmiana jako ziarno lub CCM.   

W ostatnich latach powierzchnia uprawy kukurydzy systematycznie wzrasta. Sprzyja temu głównie postęp w hodowli wczesnych i plennych mieszańców oraz dostępność maszyn do zbioru i nowe metody konserwacji kukurydzy. W technologii ziarnowej kukurydza jest przeznaczana głównie na paszę, ale obserwowany jest też stały wzrost wykorzystania na biogaz.

    Kukurydza jest paszą energetyczną, lekkostrawną, o dużych walorach dietetycznych. W żywieniu świń kukurydzę można skarmiać jako ziarno lub w postaci kiszonki z rozdrobnionych kolb (tzw. CCM)). Właściwie zebrane i wysuszone ziarno kukurydzy jest stosowane w żywieniu wszystkich grup wiekowych świń. Ziarno kukurydzy jest smaczne i chętnie pobierane przez zwierzęta. Charakteryzuje się dużą strawnością (ok. 85%) wynikającą z niskiej zawartości włókna surowego oraz braku substancji antyżywieniowych. Ziarno cechuje także duża koncentracja łatwo przyswajalnej energii (ok.14 MJ EM w 1 kg śruty). Ze wszystkich zbóż uprawianych w Polsce kukurydza ma najwyższą wartość energetyczną. Wynika to głównie z wysokiego poziomu skrobi i stosunkowo dużej zawartości tłuszczu (ok. 4-6%). Wartość energetyczna ziarna kukurydzy uzależniona jest nie tylko od składu chemicznego, ale również od warunków zbioru, suszenia i przechowywania. Zbyt duża wilgotność ziarna w czasie zbioru jest czynnikiem obniżającym poziom energii i przydatność paszową. Korzystny skład tłuszczu sprawia, że jest ono dobrym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), a zwłaszcza kwasu linolowego. Ziarno kukurydzy zawiera mało białka ogólnego - zwykle ok. 8,0-9,5% w kg paszy. Dodatkowo białko to, z uwagi na niską zawartość aminokwasów egzogennych (lizyny i tryptofanu) jest mniej wartościowe. Brakujące aminokwasy można uzupełnić poprzez dodatek, np. syntetycznych aminokwasów lub właściwy dobór pasz białkowych w mieszance lub dawce pokarmowej.

    W mieszance dla świń udział śruty z kukurydzy wynosi najczęściej 15-30%, w paszach dla młodych zwierząt może wrosnąć do 60% ale pod warunkiem właściwego zbilansowania białka i energii. Pasza ta jest szczególnie polecana w żywieniu prosiąt, warchlaków i tuczników (do 70 kg m.c.) Stosując wyższe dawki kukurydzy u tych grup technologicznych, można uzyskać bardzo dobre efekty produkcyjne. W żywieniu tuczników starszych, aby uniknąć nadmiernego otłuszczenia tuszy, zaleca się w końcowym okresie tuczu zdecydowanie ograniczyć udział śruty kukurydzianej, np. do 10-20% lub wycofać ją całkowicie z dawki żywieniowej. Wysokie dawki ziarna kukurydzy powodują, że słonina jest miękka i mniej trwała, a duża zawartość barwników sprawia, że jest żółta. W przypadku problemów związanych z jakością i barwą słoniny zaleca się, aby w końcowym etapie tuczu w miejsce kukurydzy, wprowadzić jęczmień, żyto lub pszenżyto, które wpływają na uzyskiwanie twardej i białej słoniny. W celu poprawienia trwałości tłuszczu proponuje się również zastosowanie wyższych dawek witaminy E lub dodatek ziół.
Kukurydza ze względu na wysoką koncentrację energii jest bardzo dobrą paszą dla loch wysoko prośnych i karmiących. Maciory, zwłaszcza w okresie laktacji, mają duże wymagania odnośnie poziomu energii w paszy. Nie zaleca się natomiast stosowania ziarna w żywieniu loch luźnych i nisko prośnych oraz loszek remontowych. Pasza ta ma właściwości tuczące, w związku z czym skarmianie jej może prowadzić do nadmiernego otłuszczenia loch i wywoływać zaburzenia w rozrodzie.

    Duża wilgotność ziarna w trakcie zbioru (ok. 30-35% wody) przy znacznej zawartości cukrów oraz tłuszczów powoduje, że ziarno szybko pleśnieje i nie nadaje się do skarmiania. Z uwagi na szybki rozwój bakterii i grzybów wilgotne ziarno jest też potencjalnym źródłem mykotoksyn. W celu dłuższego przechowywania ziarno zaraz po zbiorze należy zakonserwować poprzez suszenie, kiszenie lub dodatek preparatów chemicznych. Koszty suszenia są z reguły dość wysokie i stanowią przeciętnie ok. 1/3 ogólnych kosztów produkcji ziarna kukurydzy. Przy niekorzystnych warunkach (wysoka wilgotność, niski plon, wysoki koszt usługowego suszenia itp.) mogą one przekroczyć nawet 50% nakładów. Poza tym zbyt długie i intensywne suszenie ziarna może prowadzić do obniżenia strawności oraz pogorszenia dostępności białka i aminokwasów (zwłaszcza lizyny). Jeśli ziarno jest wykorzystywane wyłącznie na paszę we własnym gospodarstwie, nakłady na suszenie niepotrzebnie zwiększają koszty pasz.
 

    Znacznie taniej jest wilgotne ziarno zakisić. Kiszenie jest metodą prostą, wymagającą jedynie rozdrobnienia ziarna. Wilgotne ziarno kukurydzy można zakisić w silosie komorowym lub przejazdowym. Warunkiem uzyskania stabilnej kiszonki w tego typu silosach jest głównie krótki czas napełniania, mocne ubicie ziarna i szczelne przykrycie. Obecnie bardziej popularnym sposobem jest kiszenie rozdrobnionego ziarna kukurydzy w rękawach foliowych z wykorzystaniem pras silosowych. Jest to skuteczna i niezbyt droga metoda kiszenia ziarna dająca pewność, że proces konserwacji będzie przebiegał prawidłowo i bez większych strat. Stosowane technologie oraz stosunkowo niskie ceny rękawów foliowych powodują, że metoda ta jest tańsza niż kiszenie w tradycyjnych silosach przejazdowych, zwłaszcza jeśli uwzględni się koszty ich budowy i konserwacji. Zakiszanie w rękawach foliowych zapewnia uzyskanie dobrej kiszonki prawie z każdego produktu, niezależnie od rodzaju surowca, zawartości suchej masy, a nawet stopnia rozdrobnienia. Ziarno kukurydzy, po ześrutowaniu lub zgnieceniu, kisi się w rękawach foliowych dość szybko. Straty składników pokarmowych i wartości energetycznej w czasie kiszenia, głównie dzięki dobremu ugnieceniu ześrutowanego ziarna i szczelności rękawa foliowego, są bardzo niskie i najczęściej wynoszą 4-5%.
Przyjmuje się, że wilgotność zakiszanego ziarna powinna wynosić ok. 35-40%. Jeśli jest niższa, to powstaje mniej kwasu mlekowego i podnosi się pH kiszonki, co skutkuje pogorszeniem jej trwałości oraz utrudnia dłuższe przechowywanie. Zbyt niska wilgotność ziarna utrudnia także jego ugniecenie i powoduje pozostanie znacznej ilości tlenu w rękawie (w przestrzeniach między cząstkami paszy), a w efekcie zagrzanie się ziarna oraz zużycie cukrów rozpuszczalnych. Zaleca się zakiszać ziarno bez udziału resztek kolb, gdyż wraz z większym udziałem osadek rośnie ryzyko wystąpienia porażenia grzybami i mykotoksynami.  Zalecane dawki kiszonego ziarna kukurydzy: 0,5-1,0 kg/dzień - warchlaki, 1,0-3,0 kg/dzień - tuczniki, 1,0-2,0 kg/dzień - lochy w ciąży i 3,0-4,0 lochy w czasie laktacji.
 

    Coraz częściej stosuje się też konserwację całego ziarna poprzez składowanie w hermetycznych zbiornikach. Jest to szybka i stosunkowo tania metoda konserwacji ziarna. Taki sposób kiszenia pozwala na uniknięcie czaso- i energochłonnego rozdrabniania. Zamiast drogich silosów gazoszczelnych można wykorzystać rękawy foliowe lub szczelnie zamknięte worki foliowe. Podobnie jak w poprzedniej metodzie, zastosowanie pras zapewnia wysoki stopień ubicia zakiszanego materiału, a użycie rękawów umożliwia hermetyczne jego zabezpieczenie przed dostępem powietrza i wód opadowych.
W ziarnie nie rozdrobnionym proces kiszenia zachodzi wolniej, ale występuje proces tzw. samokonserwacji, czyli zabezpieczanie przed zepsuciem przez wydzielany dwutlenek węgla. Zakiszenie całego ziarna w rękawie foliowym bez rozdrobnienia może być jednak trochę bardziej ryzykowne. Należy pamiętać, że po otworzeniu takiej kiszonki, dwutlenek węgla szybko ulatnia się, dlatego otwartego rękawa nie można zbyt długo użytkować, zwłaszcza w okresie letnim. Wskazane jest, aby pobierać od razu większe ilości kiszonego ziarna, a otwarty rękaw trzeba dokładnie zabezpieczyć przed gwałtownym ubywaniem CO2. Do konserwacji całego ziarna, należy wybierać jak najmniejsze rękawy. Przechowując całe ziarno w rękawie foliowym, trzeba też zwrócić uwagę na ewentualne uszkodzenia i dziury w folii zabezpieczając je tak, aby ograniczyć penetrację powietrza. Przy dłuższym przechowywaniu warto pomyśleć o dodatkowym przykryciu rękawa, aby ograniczyć możliwość uszkodzeń. Ziarno takie może być stosowane w żywieniu trzody chlewnej, w ilościach podobnych do ziarna kiszonego w postaci rozdrobnionej.
Przechowywane w postaci wilgotnej kiszone całe lub rozdrobnione ziarno kukurydzy jest w pełni wartościowe. Zachowuje wszystkie swoje walory odżywcze (energia, białko, witaminy, związki mineralne, itp.), a często jego wartość jest nawet wyższa niż ziarna suchego. Kiszone ziarno kukurydzy dodane do paszy obniża jej pH, co korzystnie działa na strawność i ogranicza rozwój niepożądanej flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Ponadto stosowanie wilgotnych pasz znacząco ogranicza zapylenie, polepszając warunki środowiskowe i dobrostan zwierząt oraz warunki pracy w chlewni.
W przedstawionych metodach do ziarna, w czasie napełniania rękawa, warto i należy dodawać preparaty ułatwiające zakiszanie. Szczególnie kukurydza skarmiana latem wymaga zastosowania specjalnych preparatów. Mogą to być konserwanty biologiczne lub kwasy organiczne (propionowy, mrówkowy itp.). Przerywają one oddychanie ziarna, hamują rozwój grzybów, pleśni, mykotoksyn oraz minimalizują wystąpienie wtórnej fermentacji po otwarciu silosu lub rękawa foliowego.
 

    Kolejnym sposobem wykorzystania kukurydzy w żywieniu świń jest zbiór z przeznaczeniem na kiszonkę z CCM (z ang. corn cob mix ). Jest to mieszanka ziarna i kolb (osadek) bez koszulek, która po rozdrobnieniu i zakiszeniu stanowi doskonałą paszę zwłaszcza dla tuczników. Główne zalety CCM to bardzo dobre wykorzystanie plonu kukurydzy oraz możliwość zbioru wilgotnego nie w pełni jeszcze dojrzałego ziarna. Zbierając kukurydzę na CCM, uzyskuje się plony o 10-20% wyższe niż przy zbiorze samego ziarna. Ponadto zmniejsza się ryzyko związane z nierównomiernym dojrzewaniem kolb. Straty ziarna, jakie mają zwykle miejsce podczas zbioru i młócenia kukurydzy są w przypadku CCM minimalne. Zbiór na CCM nie wymaga oczekiwania na pełną dojrzałość i jest możliwy przy wilgotności ziarna 40-60%. CCM zakisza się dość łatwo a technika kiszenia jest taka sama jak przy sporządzaniu innych kiszonek - konieczne jest dobre ubicie i dokładne okrycie silosu. Do zakiszania rozdrobnionych kolb mogą być również stosowane rękawy foliowe. Wartość pokarmowa kiszonki z kolb kukurydzy zależy od odmiany, fazy zbioru, proporcji ziarna do osadek i przebiegu procesu zakiszania surowca. Dobra kiszonka z CCM ma jasną barwę i przyjemny zapach. Jest paszą chętnie zjadaną przez świnie ale podobnie jak ziarno musi być uzupełniona komponentami bilansującymi aminokwasy i składniki mineralne. Przy prawidłowym sporządzaniu kiszonki poziom włókna nie powinien przekraczać 6%. Inne kiszonki np. z kolb rozdrobnionych ale nie odkoszulkowanych cechują się wysokim poziomem włókna, dlatego mają niewielkie zastosowanie w żywieniu świń. Orientacyjne dawki CCM: dla warchlaków (od 30-35 kg) i tuczników od 0,5 do 3,5kg, a dla loch karmiących 2,5-4,0 kg.

    Dotychczas głównym argumentem przemawiającym za stosowaniem CCM dla świń był określony poziom włókna potrzebny dla niektórych grup żywieniowych. Obecnie część żywieniowców uważa, że zamiast sporządzać CCM można wykorzystać kiszone ziarno kukurydzy uzupełnione np. suchymi wysłodkami lub otrębami.
Uprawiając kukurydzę w technologii ziarnowej warto zastanowić się co jest bardziej korzystne: sprzedaż mokrego ziarna, drogie suszenie czy też zastosowanie tańszych metod konserwacji i wykorzystanie w żywieniu zwierząt. Kalkulując opłacalność stosowania kiszonego ziarna kukurydzy lub CCM w tuczu świń należy zawsze uwzględniać nie tylko łatwość przygotowania takiej paszy ale przede wszystkim aktualne ceny surowców paszowych oraz koszty robocizny i techniczne możliwości zastosowania w gospodarstwie tego typu żywienia.

Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych 11/2011

Tekst: Tadeusz Matyka LODR Oddział Lubniewice Foto: Elżbieta Bodnar LODR Kalsk