Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych grudzień 2009 - styczeń 2010

---

 

 

Decydujący wpływ na wydajność i skład mleka ma ilość pobranej energii i białka oraz struktura dawki pokarmowej.

Z finansowego punktu widzenia dla producenta mleka największe znaczenie ma zawartość tłuszczu  i białka w surowcu, gdyż od tych parametrów uzależniona jest cena skupowanego mleka. Wpływ czynników genetycznych na powyższe parametry szacuje się w granicach 25-28%. Z pozostałych czynników środowiskowych największy wpływ ma żywienie. Jest to jednak, w przypadku żywienia krów mlecznych, bardzo złożony problem uzależniony od wielu wzajemnie oddziałujących na siebie czynników. Wynika to m.in. z wysokiego poziomu przemiany materii wysoko wydajnych krów oraz istnienia mikroflory żwacza. Karmimy przecież nie krowę, a mikroflorę żwacza i dopiero ona jest bezpośrednim „pokarmem” dla krowy i produkcji mleka czy żywca.

 

Decydujący wpływ na wydajność i skład mleka ma ilość pobranej energii i białka oraz struktura dawki pokarmowej. Największą wydajność oraz zawartość tłuszczu i białka w mleku uzyskuje się przy dokładnym zbilansowaniu dawki pokarmowej (zawartość białka, energii, włókno surowe oraz ich struktura).

 

Wpływ niedoboru energii i białka w dawce na wydajność mleka

Niedobór energii w dawce wyraźnie wpływa na spadek wydajności, utrzymujący się nawet przez pewien czas po usunięciu niedoboru. Organizm krowy uruchamia wtedy wprawdzie własne rezerwy, ale z reguły nie są one w stanie zrekompensować braku energii, mimo utraty masy ciała przez krowę. Gdy niedostatek energii występuje w pierwszym okresie laktacji, jego skutki są szczególnie dotkliwe dla zdrowia i prowadzą m. in. do obniżenia płodności.

Niedobór białka w dawce bezpośrednio wpływa na spadek wydajności. Tym większy, im głębszy towarzyszy mu niedobór energii. Wzrost ilości białka w dawce generalnie wpływa na zwiększenie wydajności, ale wiele zależy od jego koncentracji. Najlepiej wykorzystywany jest poziom białka do 13% w suchej masie paszy. Powyżej 20% powoduje spadek wydajności, przyczyniając się również do pogorszenia wykorzystania energii w dawce, zwłaszcza w przypadku wystąpienia jego niedoboru.

Dodatek tłuszczy do paszy przy wysokich wydajnościach mleka (30 kgi więcej na dobę) jest wskazany i z reguły zwiększa ilość udojonego mleka. Również dodatek kwaśnego węglanu sodu (NaHCO2), w ilości około300 gna sztukę dziennie wpływa korzystnie na wydajność mleka, pod warunkiem stopniowego jego wprowadzenia do żywienia.

 

Wpływ ilości białka w paszy na zawartość białka w mleku

Wzrost ilości białka w paszy wpływa na zwiększenie zawartości białka w mleku, ale pod warunkiem równoczesnego dostarczenia dostatecznej ilości energii. Z tego powodu zwiększenie ilości pasz treściwych w zbilansowanej dawce podwyższa poziom białka w mleku.

Niedobór białka w paszy w niewielkim stopniu wpływa na obniżenie zawartości białka w mleku w przypadku dostatecznej ilości energii. Wpływ ten jest większy na początku laktacji, a w późniejszym fazie sukcesywnie ulega zmniejszeniu. Spadek procentu białka w mleku jest dużo bardziej uzależniony od stopnia niedoboru energii w dawce. Jeśli żwacz dysponuje dostateczną ilością energii w paszy, dzięki czemu tworzy się w nim wiele białka bakteryjnego, to wykorzystane jest ono później do tworzenia białka mleka. Wyraźnie widać tu wzajemne powiązania pomiędzy ilością białka a ilością energii w paszy. Stąd tak istotny jest stosunek białka do energii w dawce. Ogólnie można powiedzieć, że procentowa zawartość białka w mleku jest bardziej stabilna i mniej zależna od żywienia niż wydajność mleka i zawartego w nim tłuszczu

 

Wpływ na zawartość tłuszczu w mleku

Ilość i rodzaj pobieranego przez krowę w paszy włókna surowego ma bardzo duży wpływ na zawartość tłuszczu w mleku. Spożycie większej ilości włókna i większy udział w nim włókna strukturalnego, pobranego w paszach objętościowych, powoduje wzrost zawartości tłuszczu w mleku. Pamiętać jednak przy tym należy, że optymalna koncentracja włókna w suchej masie paszy wynosi 18-22%. Często przyczyną spadku zawartości tłuszczu w mleku jest spasanie pasz łatwostrawnych, np. młodych zielonek, przy jednoczesnym niedoborze pasz o większej zawartości włókna, np. siana i słomy.

Wyraźne zwiększenie udziału w dawce pokarmowej ilości suchej masy pasz treściwych, w stosunku do ilości suchej masy pasz objętościowych znacznie obniża procent tłuszczu w mleku. Pasze treściwe są z reguły paszami bezstrukturalnymi. Ilość dostarczonej energii w dawce również wpływa wyraźnie na zawartość tłuszczu w mleku. Mówiąc inaczej, im więcej krowa zje strukturalnej paszy objętościowej i im większa jest w niej koncentracja energii, tym większa jest zawartość tłuszczu w mleku. Duży wpływ na jego zawartość ma rodzaj podanych w paszach węglowodanów, będących głównym nośnikiem energii. Pozytywnie na procent tłuszczu w mleku wpływa skarmianie dobrych kiszonek z kukurydzy czy siana, zawierających węglowodany w postaci celulozy. Podawanie większej ilości ziarna zbóż zawierającego skrobię, powoduje obniżenie zawartości tłuszczu w mleku. Podobnie, choć w mniejszym stopniu, działają węglowodany w postaci cukrów zawarte np. w burakach pastewnych.

Należy zwrócić uwagę, że niekiedy przy skarmianiu znacznych ilości kiszonki z kukurydzy o dużej zawartości ziarna i dużej ilości paszy treściwej z przewagą w składzie ziarna zbóż występuje nadmierna kumulacja skrobi w dawce pokarmowej, co powoduje spadek zawartość tłuszczu w mleku.

Dodatek tłuszczu do paszy zasadniczo zwiększa poziom tłuszczu w mleku. Ponadto tłuszcz zawiera dwukrotnie więcej energii i mniej balastu niż węglowodany, co ma szczególne znaczenie przy bilansowaniu energii dla wysoko wydajnych krów w pierwszym okresie laktacji. Przyjmuje się że koncentracja tłuszczu surowego w dawce powinna wynosić 3-4% suchej masy (maksymalnie 7%). Dodatek czystego tłuszczu do paszy dla krów jest poważnym problemem technicznym w warunkach gospodarstwa. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być skarmianie gniecionego lub śrutowanego ziarna roślin oleistych, np. rzepaku.

Dodatek kwaśnego węglanu sodu (NaHCO2) w ilości ok. 200-300 g/szt/dzień i tlenku magnezu (około 60-80 g) z reguły znacznie zwiększa poziom tłuszczu w mleku. Te substancje buforujące poprawiają równowagę kwasową w żwaczu, a stabilna w nim kwasowość jest warunkiem prawidłowego rozwoju mikroflory żwacza. Stąd pozytywny wpływ tych

Dodatki paszowe można podzielić na dwie grupy:

- dostarczające dodatkowej, łatwo przyswajalnej energii, głównie w pierwszym okresie laktacji, krowom o bardzo wysokiej wydajności, u których zapotrzebowanie na energię znacznie przewyższa możliwości jej pobrania w paszy, nawet przy dużych dawkach paszy treściwej.

- poprawiające kwasowość żwacza i uzupełniające niedobory niektórych makro- i mikroelementów, negatywnie wpływających na kwasowość w żwacza.

Dobrymi paszami w żywieniu krów mlecznych są:

- kiszonka z kukurydzy, lucerny i traw podsuszonych,

- śruty zbożowe wzbogacone dodatkiem śruty rzepakowej, sojowej,

- suszone wysłodki buraczane,

- młóto browarniane,

- dodatki mineralno-witaminowe

- siano lub dobra słoma zbożowa dla poprawienia perystaltyki przewodu pokarmowego.

 

Perystaltyka jelit to proces, dzięki któremu pokarm jest transportowany przez rurowate narządy układu pokarmowego. Narządy te mają dwie warstwy mięśni: zewnętrzną wzdłużną i wewnętrzną okrężną. Naprzemienne skurcze obu tych warstw wytwarzają falowy ruch mięśniówki (warstwy mięśniowej), który przemieszcza pokarm od jamy ustnej do odbytu.

 

Dobre parametry mleka surowego oraz zdrowie zwierząt możemy zapewnić dzięki:

- prawidłowemu zbilansowaniu dawki pokarmowej pod względem białka i energii,

- zapewnieniu w dawce pokarmowej dodatków mineralno-witaminowych z uwzględnieniem fazy laktacji,

- unikaniu nagłych zmian paszy,

- stałemu dostępowi do czystej wody,

- tworzeniu grup technologicznych uwzględniających fazę laktacji i wydajności mlecznej,

- zapewnieniu dobrostanu zwierząt i higieny otoczenia.

 

Według zasad prawidłowego żywienia krów mlecznych niemożliwe jest żywienie krów o wysokiej wydajności tradycyjnymi metodami. Optymalne żywienie krowy mlecznej, której roczna wydajność przekracza8000 kg, nie jest możliwe bez zastosowania systemu TMR. TMR (ang. total mixed ration - całkowicie wymieszana dawka). System ten polega na dostarczeniu zwierzętom do woli mieszanin pełnoporcjowych pasz objętościowych i treściwych zapewniających odpowiednią koncentrację energii, białka oraz składników mineralnych i witamin w1 kgsuchej masy (SM) wymieszanej dawki. Do wyprodukowania takiej mieszaniny niezbędny jest wóz paszowy, który pozwala na mieszanie pasz oraz zadanie ich do żłobów.

 

Wóz paszowy TMR

 

Do zalet TMR zaliczyć należy:

- zmniejszenie ryzyka występowania chorób metabolicznych,

- pozytywny wpływ na przemiany w żwaczu,

- większe pobranie paszy (około 1-2 kgsuchej masy),

- zwiększenie wydajności mlecznej o około 5%,

- możliwość wykorzystania pasz odpadowych,

- czynniki ekonomiczne (zmniejszenie nakładów na siłę roboczą, mniejszy koszt żywienia).

 

Przykładową zawartość składników pokarmowych w dawce oraz przewidywaną produkcję mleka prezentuje tabela:

 

 

	JPM	BTJN (g)	BTJE (g)	Ca (g)	P (g)
Kiszonka z kukurydzy (13,1 kg SM)	11,8	681	865	45,8	32,7
Śruta jęczmienna ( 4,9 kg)	4,9	338	436	2,9	17,1
Poekstrakcyjna śruta sojowa (2,5)	2,5	820	560	7,5	17,2
Razem w dawce	19,2	18,39	1861	56,2	67,0
Potrzeby bytowe	5.0		395 g BTJ	140,0	75,0
Na produkcję mleka pozostaje	14,2	1444	1466
Na 1 l mleka potrzeba	0,44		48 g BTJ
Możliwa do uzyskania ilość mleka (kg)	32	30	30,5
Niedobór Ca i P				83,8	8,0

 

 

Źródło: Instytut Zootechniki Kraków –"Normy żywienia bydła, owiec i kóz" opracowane według INRA (1988)

 

Oznaczenia do tabeli:

- JPM - jednostka paszowa produkcji mleka (1700 kcal EN).

- BTJN - suma BTJP i BTJMN.

- BTJP - białko właściwe paszy, rzeczywiście trawione w jelicie cienkim.

- BTJMN - białko właściwe mikroorganizmów żwacza rzeczywiście trawione w jelicie cienkim, obliczone na podstawie dostępnego w żwaczu azotu (N) paszy.

- BTJE – suma BTJP i BTJME.

- BTJME – białko właściwe mikroorganizmów żwacza rzeczywiście trawione w jelicie cienkim, obliczane na podstawie dostępnej w żwaczu energii (E) paszy.

 

W stadach krów mlecznych nieprawidłowo żywionych często dochodzi do chorób przewodu pokarmowego, które stanowią ostatnio poważny powód brakowania krów ze stada.

Trzeba więc pamiętać o dobrym bilansowaniu dawki pokarmowej przez cały rok. W okresie zimowym należy uwzględnić dodatek pasz koncentratów białkowych, natomiast latem - energetycznych.

W stadach krów mlecznych, gdzie żywienie w ciągu całego roku oparte jest na tej samej paszy, nie występują wahania w zawartości tłuszczu, białka i poziomie mocznika w mleku. Nagłe zmiany pasz w żywieniu krów mlecznych odbijają się na składzie, procentowej zawartości tłuszczu, białka, ilości mocznika oraz komórek somatycznych w mleku.

Józef Gawlik LODR Kalsk