Sektor reprodukcji jest kluczem do efektywnego funkcjonowania stada świń w cyklu zamkniętym. Wysoką wydajność i niższe koszty można uzyskać tylko wtedy, gdy chlewnia macior jest dobrze zarządzana, a zwierzęta mają właściwe warunki środowiskowe i są zdrowe. Za wyniki osiągane w rozrodzie świń w głównej mierze odpowiada hodowca.

Warning: No images in specified directory. Please check the directory!

Debug: specified directory - https://www.archiwum.lodr.pl/images/stories/produkcja-zwierzeca/trzoda-chlewna/2016/foto-2.jpg

Wysoką wydajność i niższe koszty w produkcji prosiąt można uzyskać tylko wtedy, gdy zwierzęta mają właściwe warunki środowiskowe

Możliwości rozrodcze loch w stosunku do innych samic zwierząt gospodarskich są ogromne, a ich wykorzystanie tylko w 60-70% pozwala na odchów co najmniej 22 prosiąt od lochy rocznie. Przy ocenie efektywności sektora rozrodu stosowane są następujące wskaźniki:

• liczba miotów na jedną lochę/rok,

• skuteczność krycia - liczba loch skutecznie zaproszonych w stosunku do tych, które były pokryte lub inseminowane,

• dni nieprodukcyjne - liczba dni,
w których locha nie jest w ciąży (laktacja, okres między odsadzeniem a wystąpieniem rui),

• liczba urodzonych prosiąt na lochę/rok.

Wyniki osiągane w chlewniach macior zależą głównie od dobrej organizacji sektora rozrodu, właściwego doboru materiału hodowlanego, prawidłowego żywienia loch i loszek
w różnych fazach cyklu produkcyjnego, dobrostanu zwierząt, wysokiego statusu zdrowotnego całego stada oraz rzetelnie prowadzonej dokumentacji.

Częstą przyczyną niedostatecznego wykorzystania przez hodowcę potencjału rozrodczego świń jest niewłaściwy dobór materiału hodowlanego wynikający z niedoceniania konieczności odbudowy stada podstawowego przy wykorzystaniu loszek pochodzących z chlewni zarodowych lub reprodukcyjnych. Zwiększanie produkcyjności stad wyłącznie na bazie własnych loszek - tuczników jest błędem, gdyż często wybiera się do rozrodu samice o niskiej użytkowości rozpłodowej.

Loszki remontowe powinny pochodzić od matek, które miały doskonały instynkt opiekuńczy i odchowały co najmniej 12 prosiąt w miocie, w którym przewagę stanowiły loszki. Przyszłe loszki hodowlane powinny być odsadzane w 28 dniu życia, ważyć co najmniej 7,5 kg oraz mieć 14 prawidłowych sutków.

Drugą selekcję przeprowadza się u loszek o wadze około 30 kg i w wieku 3 miesięcy. Samice takie powinny być trwale oznakowane oraz odpowiednio żywione. Od150 dnia w żywieniu loszek stosuje się paszę zawierającą 31 MJ EM, a następnie od 190 dnia paszę zawierającą 33,5 MJ EM. Pasza ta powinna zawierać również odpowiedni poziom mikro- i makroelementów oraz witamin. Szczególną uwagę należy zwrócić na poziom witaminy E, której ilość nie może być niższa niż 150 mg/1 kg paszy oraz selenu 30 mg/1 kg paszy.

Optymalne tempo dziennych przyrostów loszek hodowlanych wynosi od 600-770 g dziennie. Niższe tempo wzrostu powoduje wydłużenie występowania pierwszych rui.

Przy wyższym obserwuje się zwiększoną liczbę martwo urodzonych prosiąt oraz zróżnicowanie miotów.Oprócz właściwego żywienia duży wpływ na wydajność rozpłodową loszek wprowadzanych do rozrodu ma waga przy pierwszej inseminacji. Analiza zysków i strat wykazuje, że loszki powinny być kryte lub inseminowane przy wadze wynoszącej 130-150 kg. Waga w momencie pierwszej inseminacji jest czynnikiem decydującym o późniejszej wadze maciory i jej użytkowości reprodukcyjnej. Niekorzystne jest krycie zbyt ciężkich loch. W badaniach wykazano wyższy odsetek brakowania loch zapładnianych przy wadze większej niż 150 kg, z powodu kulawizn i problemów z kończynami. Inseminacja loszek o właściwej wadze chroni samice przez skutkami nadmiernej utraty wagi podczas pierwszej laktacji, przy często obserwowanym ograniczonym spożyciu paszy w tym okresie.

Istotnym czynnikiem decydującym o wartości reprodukcyjnej wprowadzanych do rozrodu loszek jest liczba przebytych cykli płciowych w momencie pierwszej inseminacji. Najkorzystniejsze jest zapładnianie młodych loszek w 2 lub 3 rui. Stymulację loszek knurem powinno przeprowadzać się od 140 dnia życia codziennie przez około 20 minut (początkowo raz a później dwa razy dziennie). Loszki, u których ruja wystąpi w ciągu 40 dni od początku ich kontaktu z knurem wykazują najlepsze wyniki reprodukcyjne we wszystkich parametrach (skuteczność krycia, skuteczność wyproszeń, plenność oraz liczba miotów). Dlatego samice, które w tym okresie nie wykazały rui powinny być usunięte ze stada.

Osiągnięcie dobrych wyników w produkcji prosiąt zależy od zorganizowania loch w grupy technologiczne. Prawidłowe funkcjonowanie takich grup wymaga cyklicznego wprowadzania loszek remontowych. Obecnie przy intensywnej produkcji remont stada podstawowego dochodzi nawet do 40%-50% rocznie. Sprawne wprowadzenie ich do stada decyduje o płynności produkcji.
W stymulacji rui i owulacji u loszek stosowane są metody biologiczne oraz metody oparte na stosowaniu preparatów farmakologicznych. Do najczęściej stosowanych metod biologicznej stymulacji aktywności rozrodczej należy flushing czyli uderzeniowe żywienie energetyczno-witaminowe. Polega ono na zwiększeniu zawartości substancji energetycznych (cukrów prostych) i witamin (w tym witaminy E). Dodatek np. mączki rybnej i glukozy w formie posypki bezpośrednio na paszę powoduje wysoką sekrecję insuliny stymulującej wydzielanie hormonów rozrodczych. Część hodowców zamiast klasycznego flushingu podaje preparaty zawierające różne kompozycje ziół.

Ważnym elementem stymulacji loszek wprowadzanych do rozrodu jest ich kontakt z dojrzałymi lochami wprowadzanymi do sektora krycia po odsadzeniu. Loszki wprowadzamy między odsadzane lochy na 5-6 dni przed spodziewaną rują. Obecność aktywnych płciowo loch wpływa stymulująco na oczekujące ruję loszki. Ważne jest, aby loszki były wprowadzane nie wcześniej niż
w fazie dojrzewania ich pęcherzyków jajnikowych, czyli w 15-16 dniu cyklu.

Farmakologiczną indukcję (stymulację) rui u loszek można przeprowadzić stosując mieszaninę dwóch hormonów (gonadotropin LH i FSH), z których jedna powoduje wzrost
i początkową fazę dojrzewania pęcherzyków, druga stymuluje ostateczne ich dojrzewanie i owulację. Zastosowanie gonadotropin do stymulacji pierwszej rui u loszek powinno mieć charakter ograniczony. Przed podjęciem działań farmakologicznych należy wyeliminować wszystkie niedociągnięcia w żywieniu i utrzymaniu zwierząt. Jeżeli ruja u stymulowanych knurem loszek nie wystąpi w ciągu 22 dni to podajemy im hormony i przez kolejne 6 dni stymulujemy knurem przez 20 minut dziennie. W przypadku braku u nich rui do 28 dnia, loszki powinny być eliminowane z rozrodu.

Preparatem, który oprócz indukcji cyklu rujowego umożliwia jego precyzyjną synchronizację jest altrenogest. Preparat blokuje aktywność wydzielniczą przysadki mózgowej, a tym samym hamuje na określony czas wzrost pęcherzyków jajnikowych. Po zaprzestaniu podawania preparatu działanie blokujące zostaje zniesione, a nagromadzone i gwałtownie wydzielane przez przysadkę gonadotropiny stymulują u synchronizowanej grupy loszek szybki wzrost pęcherzyków jajnikowych i owulację. Preparat podaje się loszkom przez okres 18 kolejnych dni. Po 4-9 dniach od ostatniego podania należy spodziewać się wystąpienia objawów rui. Bezwzględnie należy pamiętać, że preparat można stosować jedynie u loszek aktywnych, które wykazały już jedną naturalną ruję. Stosowanie tego rodzaju preparatów należy wykonywać zawsze pod nadzorem lekarza weterynarii.

Bardzo istotną rolę w zachowaniu płynności produkcji na porodówce odgrywa liczba dni od odsadzenia do wejścia w kolejną ruję przez lochę. Im więcej jest dni nieprodukcyjnych, tym większe są koszty utrzymania lochy. Maciory późno wchodzące w kolejną ruję zaburzają program kryć, mają krótszy okres jej trwania oraz zazwyczaj są mniej płodne i plenne.

Przyczyny wydłużającego się okresu jałowienia wynikają często z nieprawidłowego żywienia macior tak pod względem wartości pokarmowej paszy, jak i sposobu jej zadawania w okresie laktacji. Szczególnie problem ten dotyczy loszek pierwiastek, u których oprócz wydłużonego okresu od odsadzenia do wystąpienia rui występuje także gorsza skuteczność krycia oraz niższa plenność w kolejnym cyklu.

W zależności od czasu wystąpienia rui po odsadzeniu prosiąt możemy mówić o rui wczesnej (3-4 dni po odsadzeniu), terminowej (5 dni), późnej (7-10 dni). Dokładna obserwacja terminu wystąpienia rui po odsadzeniu ma bardzo duże znaczenie praktyczne, gdyż wiąże się z tym określenie optymalnego terminu inseminacji lub krycia macior. Przyjmuje się, że owulacja występuje około 30 godzin od początku rui, czyli w 2/3 jej długości. Przeżywalność plemników w drogach rodnych lochy wynosi
24 godziny, natomiast komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia przez około 6-8 godzin po owulacji.

W przypadku rui wczesnych i terminowych inseminację lub krycie przeprowadzamy dwukrotnie co 24 godziny. Ruje późne występujące między 7-10 dniem po odsadzeniu, charakteryzujące się wczesną owulacją powodują, że krycie lub inseminację rozpoczynamy w momencie ich zauważenia, a reinseminację przeprowadzamy po 12 godzinach.

Warning: No images in specified directory. Please check the directory!

Debug: specified directory - https://www.archiwum.lodr.pl/images/stories/produkcja-zwierzeca/trzoda-chlewna/2016/foto-1.jpg

Na wydajność rozpłodową loszek remontowych wpływ ma wiek i waga przy pierwszym kryciu lub inseminacji

Zasadą winno być, aby inseminację przeprowadzać zawsze w obecności knura, najlepiej w kontakcie „nos w nos” z inseminowaną lochą. Należy pamiętać również, by zabieg inseminacji przeprowadzić w ciągu 20 minut od momentu rozpoczęcia stymulacji lochy knurem.

Odpowiednie postępowanie z lochami i loszkami w ciągu pierwszych kilkudziesięciu godzin po pokryciu odgrywa bardzo ważną rolę w skuteczności krycia oraz wpływa na wielkość miotu. Warunki środowiskowe
i dobrostan w tym okresie wpływają w sposób decydujący na zapłodnienie w drogach rodnych oraz stanowią ochronę dla zarodków i zapobiegają ich obumieraniu i resorpcji. Do największych zagrożeń dla wczesnej ciąży należą nieprawidłowe żywienie, nadmierne zagęszczenie i zbyt wczesne łączenie loszek i macior po pokryciu w grupy. Lochy i loszki można łączyć w grupy do 5 dnia lub po 30 dniu po pokryciu (zakończenie procesu powstawania łożyska). Zalecane jest utrzymywanie loszek w kojcach pojedynczych do 35 dnia, a loch wieloródek do 28 dnia ciąży. Temperatura w chlewni macior powinna wynosić co najmniej 16⁰C w kojcach zbiorowych oraz 18⁰C w przypadku kojców pojedynczych. Zbyt niskie oraz zbyt wysokie temperatury będą niekorzystnie wpływały na inplantację zarodków.

Jakość paszy, sposób zadawania oraz jej pobieranie przez maciory w okresie laktacji ma również duże znaczenie dla efektywnej reprodukcji. Maciora w okresie karmienia prosiąt powinna zjadać taką ilość paszy, która stanowi 1% jej masy ciała oraz po 0,5 kg na każde odchowywane prosię.

Ważne jest, aby określoną ilość paszy locha zjadała równomiernie przez cały okres laktacji. Wszelkiego rodzaju zaburzenia w pobieraniu paszy będą wpływały na efekty rozrodu w następnym cyklu (słabo rozwinięte pęcherzyki jajnikowe). Czynnikami wpływającymi na pobieranie paszy przez maciory są również: temperatura w sektorze porodowym (powyżej 18⁰C to gorsze pobieranie paszy), łatwy dostęp do wody (średnie zapotrzebowanie na wodę u loch karmiących 20-30 litrów /dobę), koncentracja składników pokarmowych w paszy oraz masa maciory w dniu porodu. Przekarmienie lub niedożywienie loch w okresie laktacji negatywnie wpływają na kolejne cykle reprodukcyjne poprzez wydłużenie okresu od odsadzenia do wystąpienia rui, słabą owulację (mało pęcherzyków jajnikowych, słabo rozwinięte) i zamieralność zarodków.

Analizując niezakaźne i organizacyjne przyczyny niskiej efektywności w rozrodzie świń hodowca powinien pamiętać również o znaczeniu knura oraz jego prawidłowego użytkowania. Konieczne jest również przestrzeganie zasad prawidłowego obchodzenia się z nasieniem i wykonywania zabiegu inseminacji. Do najczęściej popełnianych błędów zaliczyć należy zbyt wczesne wprowadzanie knurów do rozrodu przed osiągnięciem pełnej dojrzałości rozpłodowej oraz nadmierną ich eksploatację. Knury młode w pierwszym roku użytkowania nie powinny kryć więcej niż dwa razy w tygodniu, knury starsze mogą kryć 3 razy tygodniowo. Knury, których nasienie używane jest do inseminacji powinny skakać nie więcej niż dwa razy w tygodniu. W praktyce często spotyka się knury zbyt otłuszczone, co świadczy o nieprawidłowym ich żywieniu. Wszelkiego rodzaju schorzenia kończyn dyskwalifikują samca jako rozpłodnika. Należy pamiętać również o okresowym badaniu bakteriologicznym i morfologicznym nasienia knurów celem oceny ich przydatności rozpłodowej. Przy inseminacji nieprawidłowości związane są głównie z niewłaściwą temperaturą przechowywania nasienia, niedokładnym wprowadzeniem kateteru do szyjki macicznej, brakiem higieny oraz nieprzestrzeganiem optymalnego terminu krycia.

Podstawowym elementem dobrze prowadzonego działu rozrodu jest prawidłowo prowadzona dokumentacja. Stała analiza danych pozwala na szybkie eliminowanie błędów, minimalizowanie strat i poprawę wyników produkcyjnych. Warunkiem efektywnego korzystania z prowadzonej dokumentacji jest rzetelne zbieranie i wprowadzanie danych.

Dokumentacja sektora rozrodu powinna zawierać informacje dotyczące: wielkości stada podstawowego (lochy, knury, loszki remontowe), skuteczności krycia, procentu oproszeń, indeksu oproszeń, ilości prosiąt żywo urodzonych i martwo urodzonych, ilości mumifikantów, odsetka padnięć prosiąt do odsadzenia, ilości i wieku prosiąt odsadzonych. Wielkim udogodnieniem w prowadzeniu rejestru danych są specjalne programy komputerowe. Dają one możliwości dokładnej oceny wyników produkcyjnych i umożliwiają szybką weryfikację popełnianych błędów.

Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych 5/2016

Tekst i foto:

Tadeusz Matyka

LODR Oddział Lubniewice