Sytuacja w zakresie występowania afrykańskiego pomoru świń (ASF) na Podlasiu ma w ostatnim czasie charakter bardzo dynamiczny. 24 czerwca b.r. Główny Lekarz Weterynarii potwierdził wystąpienie w gospodarstwie w gminie Hajnówka czwartego ogniska ASF u świń. Natomiast pierwszego sierpnia stwierdzono piąte ognisko afrykańskiego pomoru świń w gospodarstwie położonym w miejscowości Rębiszewo-Studzianki w gminie Wysokie Mazowieckie, a szóste ognisko ASF wykryto 6.08. b.r. w gospodarstwie w gminie Mielnik, w powiecie siemiatyckim. Wszystkie chlewnie znajdowały się w tzw. obszarze ochronnym, w którym obowiązują zwiększone obostrzenia i wymogi sanitarno-weterynaryjne w zakresie utrzymywania i przemieszczania świń. W gospodarstwach wdrożono procedury związane z likwidacją choroby (uśpienie i utylizacja wszystkich zwierząt).

Informacje o nowych ogniskach ASF u świń i przypadkach u dzików kolejny raz przypomniały o wciąż istniejącym zagrożeniu rozprzestrzenienia się tej choroby na obszar całego kraju. Szerzenie się ASF oddala możliwość przywrócenia eksportu polskiego mięsa wieprzowego i jego przetworów. Powoduje to duże straty gospodarcze i pogłębia kryzys na krajowym rynku wieprzowiny. Główny Lekarz Weterynarii apeluje do hodowców świń i myśliwych o przestrzeganie zasad bioasekuracji i bezwzględnego wypełniania wszelkich zaleceń służb weterynaryjnych dotyczących zabezpieczenia przed ewentualnym przeniknięciem wirusa ASF do gospodarstw utrzymujących świnie.

Według Państwowego Instytutu Weterynarii w Puławach dotychczas głównym czynnikiem szerzenia się ASF na Podlasiu są dziki. Na teren innych województw wirus może przedostać się przede wszystkim poprzez nie zdezynfekowane środki transportu, nielegalne przewożenie żywności przez osoby zza wschodniej granicy, skarmianie świń resztkami żywności z mięsa zakażonych zwierząt (małe stada), a dopiero w dalszej kolejności przez migrację dzikich zwierząt.

Na ASF nie ma jeszcze skutecznej szczepionki, dlatego należy stosować wszystkie możliwe działania profilaktyczne. W artykule omówiono podstawowe zasady bioasekuracji, których przestrzeganie może skutecznie ograniczyć ryzyko zawleczenia do chlewni nie tylko wirusa ASF ale również wielu innych chorób zakaźnych trzody chlewnej. Zabezpieczenia i rygory sanitarne należy stosować zarówno w chlewni jak i w całym gospodarstwie.

Jednym z podstawowych elementów w tym zakresie jest konieczność dezynfekcji butów przez osoby wchodzące do chlewni oraz samochodów wjeżdżających na teren gospodarstwa. Maty i śluzy dezynfekcyjne powinny być wykładane na wjazdach do gospodarstwa i wejściach do budynków inwentarskich. Środki dezynfekcyjne działają dobrze tylko wtedy, gdy są używane w odpowiednich stężeniach (zgodnie z zaleceniami producenta) i nie są zabrudzone dużą ilością zanieczyszczeń organicznych. Przy silnym zabrudzeniu środki dezynfekcyjne muszą być wymienione na nowe.

W zabezpieczeniu chlewni przed wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych istotną rolę odgrywa również dobrze wykonane ogrodzenie uniemożliwiające przedostanie się na teren chlewni dzikich zwierząt, psów, kotów, a także gryzoni. W większości przypadków wystarczy ogrodzenie z siatki drucianej, która powinna być bez dziur, gęsta i solidnie przytwierdzona do podmurówki. Szczelne ogrodzenie i zamknięta brama ograniczają możliwości wejścia do obiektów przypadkowych, niepożądanych gości. Na ogrodzeniu należy zawiesić tablice informacyjne o tym, że osoby postronne nie mają prawa wstępu na teren gospodarstwa. Na drzwiach do budynków inwentarskich obowiązkowo należy umieścić tablicę z napisem „Obcym wstęp wzbroniony”.

Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem decydującym o bezpieczeństwie zdrowotnym świń są środki transportu. Pojazdy przewożące świnie oraz ich kierowcy są częstą przyczyną zawleczenia choroby do chlewni. Szczególnie niebezpieczne są samochody transportujące świnie. Pojazdy te muszą przejechać przez nieckę lub maty nasączone środkiem dezynfekcyjnym (np. Virkon S) w celu dezynfekcji kół. Pamiętajmy, że kierowcy tych aut nie powinni przemieszczać się po terenie gospodarstwa. Najlepiej, aby w ogóle nie wysiadali z samochodów. Jeżeli jest to konieczne to tylko w jednorazowym obuwiu i odzieży. Rampa powinna być tak zlokalizowana i zbudowana, by graniczyła z ogrodzeniem i była nachylona w sposób umożliwiający spływ wody używanej do mycia rampy poza teren chlewni. Bramy wjazdowe do fermy lub gospodarstwa muszą być zamknięte. Używanie tylko jednej bramy zwiększa możliwości kontroli ruchu samochodów i ludzi.

Aby zapobiec przedostaniu się do chlewni zakażeń, należy do minimum ograniczyć wchodzenie do budynków inwentarskich osób obcych. Na fermie i w gospodarstwie utrzymującym trzodę chlewną zasadą powinno być, że osoby spoza obsługi nie mogą dostać się w bezpośrednie sąsiedztwo pomieszczeń dla zwierząt lub do ich wnętrza. Zagrożeniem może być nawet sam lekarz weterynarii, który tego samego dnia odwiedził inne chlewnie, w których znajdowały się chore zwierzęta. Dlatego należy wymagać, aby przed wejściem do chlewni zmienił obuwie i ubranie na odzież ochronną. W obiektach składających się z kilku sektorów, lekarz weterynarii powinien poruszać się wyłącznie w jednym kierunku: z porodówki do odchowalni, a na końcu do tuczarni. Nigdy odwrotnie, gdyż porodówki i pomieszczenia dla prosiąt są szczególnie wrażliwe na zawleczenie zakażeń od innych świń. Osoby odwiedzające chlewnię (zootechnik oceny, inseminator itp.) oraz obsługujące zwierzęta a pochodzące spoza gospodarstwa, przed wejściem do pomieszczeń inwentarskich powinny zmienić odzież i obuwie. Na fermach musi obowiązywać zasada, ze pracownicy nie przemieszczają się pomiędzy sektorami a obsługa zwierząt i osoby odwiedzające muszą przebierać się w specjalnych pomieszczeniach - śluzach w buty i ubrania ochronne, które po każdorazowym użyciu są dezynfekowane.

Stosunkowo rzadko zdarzają się przypadki wprowadzenia do chlewni zakażeń poprzez zakupioną paszę lub ściółkę. Jednak jak podkreśla GLW zboża oraz pasze objętościowe i słoma, pochodzące z obszarów objętych ograniczeniami, mogą być źródłem ASF. Zarówno padłe, jak i chore dziki żerujące na polach mogą roznosić wirusa ASF. W odchodach dzika wirus może pozostać aktywny przez 11 dni. Dlatego rolnicy powinni unikać sprowadzania z terenów zapowietrzonych lub zagrożonych słomy lub pasz.

Źródłem zakażeń mogą być także zwierzęta towarzyszące, dlatego niewskazane jest utrzymywanie w chlewniach psów czy kotów. Jeżeli jednak istnieją ku temu zasadnicze powody (np. psy stróżujące), należy przyjąć zasadę, że zwierzęta te nigdy nie powinny być wypuszczane poza ogrodzenie chlewni lub fermy.

Podstawą bioasekuracji jest stosowanie powszechnie znanej, ale wciąż nie zawsze przestrzeganej w naszych chlewniach zasady: „całe pomieszczenie pełne - cale pomieszczenie puste”. Wykonana z należytą starannością pozwala na przerwanie łańcucha zakażeń pomiędzy zwierzętami, które opuściły pomieszczenia, a tymi, które je ponownie zasiedlą. Oznacza ona, że każde pomieszczenie dla trzody (dotyczy sektora porodowego, odchowalni prosiąt, warchlakarni oraz tuczarni) musi być całkowicie opróżnione ze wszystkich zwierząt jednocześnie. Niedopuszczalne jest pozostawianie w budynku kilku sztuk i wprowadzanie kolejnych zwierząt. Nową partie świń możemy - wstawić dopiero po umyciu i zdezynfekowaniu pomieszczenia oraz jeśli jest to możliwe po zastosowaniu kilkudniowej przerwy. W mniejszym stopniu jest to możliwe w sektorze loch prośnych, gdzie zwierzęta przebywają przez cały czas. Tym niemniej również tam należy po wyprowadzeniu grupy technologicznej z kojców dokładnie umyć i zdezynfekować tę część, w której stały lochy i dopiero wówczas wprowadzić kolejne zwierzęta w to miejsce. W budynku pomiędzy komorami warto rozstawić maty dezynfekcyjne lub pojemniki z płynem do dezynfekcji tak, aby każdy musiał przez nie przejść i zamoczyć w nich obuwie.

Bardzo ważnym elementem bioasekuracji jest prawidłowa dezynfekcja. Warunkiem skutecznej dezynfekcji jest przede wszystkim wstępne mechaniczne uprzątnięcie wszystkich zanieczyszczeń organicznych (np. wysuszony kał, kurz, pajęczyny itp.). Zawierają one ogromne ilości drobnoustrojów, które mogą być przyczyną choroby w stadzie trzody chlewnej. Niemożliwe jest wykonanie prawidłowej dezynfekcji bez oczyszczenia kanałów, usunięcia z chlewni ruchomego sprzętu, paszy, słomy itd. Kolejnym etapem dezynfekcji jest solidne umycie chlewni, najlepiej wodą zawierającą detergenty przy użyciu urządzeń wytwarzających ciśnienie. Mycie należy rozpocząć od górnych ścian w kierunku podłogi. Ściany zanieczyszczone w trakcie mycia podłogi należy ponownie spłukać. Ważnym elementem jest oczyszczenie i przepłukanie systemu wodociągów i poideł. Jeżeli to możliwe, wskazane jest wymontowanie wszystkich poideł i przepłukanie ich w płynie dezynfekcyjnym. Ważne jest również mechaniczne oczyszczenie, przepłukanie i zdezynfekowanie rur oraz głównego zbiornika wody. Po dezynfekcji pomieszczeń należy ponownie umieścić w chlewni całe wyposażenie ruchome.

Szczególnej ostrożności wymaga również wprowadzenie nowych zwierząt (prosiąt, warchlaków oraz loszek i knurków) do chlewni. Przy każdym wprowadzaniu zakupionych zwierząt muszą one zostać poddane kwarantannie i aklimatyzacji. Świnie należy stopniowo przyzwyczajać do nowych warunków. W pierwszym etapie zakupione świnie powinny przez okres 4 tygodni przebywać w budynku kwarantanny. Przed zasiedleniem obiekt taki powinien być wysprzątany i zdezynfekowany. Po okresie izolacji nowo zakupionych zwierząt jest czas na aklimatyzację, pozwalający na wytworzenie odporności przeciwko mikroflorze chorobotwórczej bytującej w chlewni. W czasie aklimatyzacji nowe zwierzęta powinny być objęte tym samym programem szczepień, co utrzymywane stado podstawowe.

Niedopuszczalne jest sprowadzanie świń bez świadectw zdrowia. Takie postępowanie takie grozi sankcjami karno-finansowymi.

Zwierzęta padłe winny być składowane poza chlewnią w specjalnych pojemnikach i w zamykanym, najlepiej chłodzonym pomieszczeniu. Pojazdy przyjeżdżające po padłe zwierzęta winny być każdorazowo przed przyjazdem oczyszczone i zdezynfekowane.

Bardzo ważnym elementem bioasekuracji jest wiedza hodowców nt. podstawowych zasad higieny, dróg szerzenia się wirusa oraz objawów chorobowych ASF. Rolnicy powinni codziennie obserwować swoje zwierzęta i w przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów występujących u świń (np. nagłe zwiększenie zachorowalności i padnięć) poinformować o tym fakcie współpracującego lekarza weterynarii. Pamiętać także należy, aby nie karmić świń odpadami mogącymi zawierać wieprzowinę i/lub dziczyznę oraz nie używać produktów pochodzenia zwierzęcego niewiadomego pochodzenia. Warto upewnić się, że żaden z pracowników nie ma własnych świń i nie miał kontaktu z innymi świniami lub dzikami (np. myśliwi lub osoby uczestniczące w polowaniach).

Opracowanie: T. Matyka LODR Oddział w Lubniewicach

Zabezpieczenia i rygory sanitarne należy stosować zarówno w chlewni jak i w całym gospodarstwie.

 Podstawą bioasekuracji jest stosowanie zasady „całe pomieszczenie pełne - cale pomieszczenie puste”.