Chwasty, choroby oraz szkodniki mogą powodować znaczne straty plonu w uprawie pszenicy ozimej, a co za tym idzie pogarszać uzyskiwany wynik ekonomiczny. Należy je więc zwalczać, ale żeby robić to skutecznie konieczna jest znajomość gatunków chwastów występujących na plantacjach oraz objawów powodowanych przez daną chorobę na roślinie uprawnej i umiejętność dobrania odpowiedniego preparatu.

W integrowanej ochronie roślin stosowanie środków ochrony roślin należy ograniczyć tylko do uzasadnionych sytuacjach tak aby jak najmniej zagrażały zdrowiu ludzi i zwierząt oraz środowisku naturalnemu. Przede wszystkim zabiegi środkami ochrony roślin wykonujemy w sposób interwencyjny, a więc wówczas gdy określony agrofag wystąpi, a nie zapobiegawczo. Taki sposób pozwala na znaczne ograniczenie ilości zastosowanych środków ochrony roślin, wymaga jednak od rolników znacznie większej wiedzy. Planowanie zabiegów ochrony roślin powinno się odbywać w oparciu o monitorowanie organizmów szkodliwych oraz określenie ich progów ekonomicznej szkodliwości. Tak więc rolnicy powinni potrafić rozpoznawać objawy poszczególnych chorób, żerowania szkodników czy gatunki rosnących chwastów. Progi ekonomicznej szkodliwości chorób czy szkodników zostały w większości ustalone i można się z nimi zapoznać w dostępnej na stronach Ministerstwa Rolnictwa „Metodyce integrowanej produkcji pszenicy ozimej”.

Chwasty stanowią pierwszą grupę agrofagów, z którymi należy podjąć walkę w pszenicy ozimej, ponieważ mogą one w znaczny sposób obniżyć wysokość plonów.

Szkodliwość chwastów:

•   znacznie obniżają plony roślin uprawnych; zabierają im miejsce, światło, wodę i składniki pokarmowe, mogą nawet doprowadzić do całkowitego zagłuszenia uprawianych roślin,

•   wiele gatunków chwastów (np. wyka, oset) utrudnia zbiór zbóż, niektóre powodują ich wyleganie, uniemożliwiające koszenie mechaniczne,

•   chwasty obniżają wartość zebranych plonów - np. nasiona tobołków nadają mące gorzki smak, nasiona lnicznika obniżają wartość oleju rzepakowego, nasiona gorczycy polnej utrudniają przemiał zbóż, różne gatunki piołunu i czosnków zjedzone przez krowy nadają mleku nieprzyjemny smak i zapach, powodują zmaślenie mleka, itp.,

•   niektóre chwasty są trujące dla ludzi i zwierząt, np. nasiona kąkolu, lulek czarny, blekot pospolity i inne,

•   niektóre chwasty są żywicielami groźnych dla roślin uprawnych chorób bakteryjnych, grzybowych, wirusowych czy szkodników.

W zwalczaniu chwastów często stosujemy zabiegi doglebowe przed wschodami pszenicy ozimej, a więc w niezalecany, zapobiegawczy sposób. Jednakże rolnicy powinni znać chwasty jakie co roku wyrastają na ich plantacjach, a dobrze dobrany herbicyd doglebowy, czyli taki który zwalcza większość chwastów występujących na polu, jest najtańszym i najskuteczniejszym sposobem pozbycia się ich. Jeżeli już zdecydujemy się na powschodowe zwalczanie chwastów, wówczas dobieramy herbicyd do już rosnących na plantacji chwastów.

Kolejną grupą agrofagów, z którymi przyjdzie zmierzyć się rolnikowi są choroby. Chcąc skutecznie chronić plantacje musimy znać ich objawy i umieć je rozpoznawać. Poniżej przedstawiam objawy najczęściej spotykanych na plantacjach pszenicy ozimej chorób.

Warning: No images in specified directory. Please check the directory!

Debug: specified directory - https://www.archiwum.lodr.pl/images/stories/produkcja-roslinna/zboza/2015/pszenica-cz5-2.jpg

Mączniak prawdziwy zbóż i traw

W maju i w czerwcu na dolnych liściach zbóż pojawiają się drobne żółtawe plamki, szybko pokrywające się białymi, puszystymi kępkami grzybni. Ilość plamek powiększa się z dnia na dzień i w warunkach sprzyjających rozwojowi grzyba na początku lata całe blaszki liściowe, szczególnie ich górna powierzchnia, pochwy liściowe i źdźbła dolnych części roślin pokrywa brudnobiała, wojłokowata opilśń. Z porażonych organów osypuje się biały pył. Są to zarodniki konidialne wytworzone na krótkich trzoneczkach w grzybni pokrywającej liście. Przy silnym rozwoju choroby blaszki liści szybko żółkną i zasychają. W tym czasie w grzybni tworzą się ciemnobrunatne lub czarne, drobne kuleczki, które są otoczniami zawierającymi worki z zarodnikami workowymi. Chorobę zwalczamy od początku strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia.

Rdza brunatna pszenicy

Pierwsze objawy chorobowe można obserwować na pszenicy ozimej wczesną wiosną, zwykle zaraz po zejściu śniegu. Porażeniu ulegają najczęściej blaszki i pochwy liściowe, na których widoczne są owalne, nie zlewające się ze sobą, bezładnie rozrzucone brunatnordzawe poduszeczki długości 0,5-1,5 mm oraz szerokości 0,5-0,8 mm. Są to uredia. Najliczniej tworzą się one na górnej stronie blaszek liściowych. U bardzo podatnych odmian pszenicy uredia w sprzyjających warunkach mogą się wytworzyć również na źdźbłach, plewach i plewkach. Pokolenia uredospor tworzą się przez cały maj
i czerwiec osiągając maksimum swego rozwoju podczas kwitnienia pszenicy i w fazie dojrzałości mlecznej ziarna. Rozwojowi urediów towarzyszy silna chloroza liści, toteż w końcu czerwca i w lipcu następuje masowe zasychanie liści. Powoduje to jednocześnie zmniejszenie nasilenia choroby. Na początku lipca, najczęściej na dolnej stronie liści, pojawiają się czarne kreseczki dochodzące do 2 mm długości, z połyskującą, gładką powierzchnią. Są to skupienia teleutospor rozwijające się pod skórką, która nie ulega szybkiemu rozerwaniu. Chorobę zwalczamy od początku strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia.

Rdza źdźbłowa traw

Objawy choroby najczęściej pojawiają się na źdźbłach i pochwach liściowych, a przy silnym porażeniu na osadce kłosa, plewach, a nawet ziarniakach - widać dość długie rdzawobrunatne kreseczki. Są to skupienia uredospor. W miejscach ich powstania skórka rośliny pęka, a wówczas wysypuje się rdzawy pył - dojrzałe uredospory. W okresie dojrzewania zbóż na porażonych organach powstają długie, czarne smugi. Skórka na ich powierzchni wkrótce pęka otwierając czarne kreseczki widoczne bardzo często na pozostałej po żniwach ścierni. Są to skupienia teleutospor. Chorobę zwalczamy od początku strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia.

Śnieć karłowa

Silne rozkrzewienie roślin, przy jaśniejszym zabarwieniu liści w czasie krzewienia. Wzrost roślin zbóż w czasie strzelania w źdźbło zostaje silnie zahamowany: osiągają 1/3-2/3 normalnej wysokości. Zamiast normalnego ziarna wykształca się w okresie kwitnienia ziarno porażone (jest ono bardziej okrągłe i twardsze niż przy śnieci cuchnącej).

Septorioza paskowana liści pszenicy

Pierwsze objawy chorobowe mogą się już pojawić na oziminach - jesienią. Widoczne są na siewkach wyrastających z zakażonych ziarniaków. Grzyb poraża głównie blaszki liściowe, ale zainfekowane mogą być także pochwy liściowe i źdźbła. Na liściach objawy występują w różnych ich częściach. Najczęściej wiosną na dolnych liściach można zaobserwować owalne lub wydłużone, jasnozielone plamy, które później stają się brunatne i zlewają się w pasma. Wewnątrz plam tkanka zasycha i tworzy nekrozy. Nie ma ostrego odgraniczenia plam od zdrowej tkanki. Na starszych roślinach plamy mają często kształt nieregularnych prostokątów (stąd nazwa septorioza paskowana liści), a przy silnym porażeniu blaszki liściowej nekroza może obejmować znaczą część liścia. Najsilniej porażane są liście dolne, co prowadzi do zasychania i ich przedwczesnego zamierania.

Septorioza liści pszenicy

Objawy chorobowe mogą wystąpić w każdym stadium rozwojowym rośliny. Sprawca septoriozy plew przyczynia się do powstawania na liściach siewek żółtozielonych, później brunatnych plam, które przybierają kształt zbliżony do soczewkowatego. Pojawiające się przebarwienia mają zazwyczaj chlorotyczną obwódkę. Wraz z rozwojem choroby plamy stają się jasnobrunatne, zlewają się i mogą obejmować również pochwy liściowe. Silne porażenie liści możemy zaobserwować dopiero
w czerwcu i lipcu. Silnie porażone liście zasychają i przedwcześnie zamierają.
Z porażonych liści patogen przenosi się na kłosy i dokonuje zakażenia plew (septorioza plew pszenicy).

W kolejnej części omówię pozostałe choroby i szkodniki pszenicy ozimej.