Pszenica jara odgrywa mniejszą rolę w uprawie zbóż niż pszenica ozima ze względu na niższą plenność i zawodność plonów. Uprawa tego gatunku ma jednak duże znaczenie w niektórych rejonach, szczególnie przy nasileniu upraw późno schodzących z pola, po których uprawa pszenicy ozimej staje się ryzykowna. Ponadto może być zasiana na powierzchniach, na których uprawy ozime uległy wymarznięciu tak, jak to było w tym roku.
Pszenica jara w porównaniu z ozimą zawiera więcej białka i tłuszczu, a mniej włókna surowego. Odznacza się także większą zawartością glutenu, którego ilość i jakość decyduje o wartości wypiekowej mąki. Z tego powodu ziarno odmian pszenicy jarej posiada bardzo dobrą jakość technologiczną. Obecnie w doborze odmian pszenicy jarej znajdują się następujące odmiany:
• grupa E (elitarna) - Torka, Bombona
• grupa A (jakościowa) - Arabella, Bryza, Griwa, Sewilla, Izera, Kandela, Katoda, Koksa, Korynta, KWS Torridon, Łagwa, Monsun, Nawra, Ostka Smolicka, Parabola, Partyzan, Laweta, Tybald, Waluta, Żura
• grupa B (chlebowa) - Trappe, Cytra, Banti
• grupa C (pastewna) - Radocha
Na terenie województwa lubuskiego zalecane do uprawy odmiany to: Monsun, Sewilla, Waluta, Kandela, Łagwa, Tybald. Listy odmian zalecanych tworzone są na podstawie wyników doświadczeń realizowanych w ramach programu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego prowadzonego i koordynowanego przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej we współpracy z samorządami województw i izbami rolniczymi oraz innymi podmiotami zainteresowanymi wdrażaniem postępu odmianowego do praktyki rolniczej. Na listach znajdują się odmiany, które w doświadczeniach na terenie województwa uzyskały bardzo dobre wyniki.
Szczegółowe charakterystyki wszystkich odmian można znaleźć na stronie internetowej COBORU.
Słabiej rozwinięty system korzeniowy pszenicy jarej w porównaniu do innych zbóż, zmusza do właściwego doboru gleb oraz prawidłowego ich przygotowania pod zasiew. Dla wydania wysokich plonów wymaga ona gleb dobrze utrzymujących wodę, a więc gleb zwięźlejszych. Im gleba jest lżejsza, tym bardziej o plonie pszenicy jarej decyduje ilość i rozkład opadów oraz kultura gleby. Wszystkie odmiany pszenicy jarej plonują wysoko na kompleksach gleb pszennych. Zadawalające plony ziarna daje również pszenica jara na glebach lżejszych, gliniasto-piaszczystych, mających zwięźlejsze podglebie
i znajdujących się w wysokiej kulturze. Niezmiernie ważnym czynnikiem jest pH gleby. Wysokie plony można uzyskać tylko wówczas, jeżeli pH będzie zbliżone do obojętnego (w granicach 6,5-7,0)
W miarę pogarszania się stanowiska następuje spadek plonu. Do najlepszych przedplonów należą strączkowe, okopowe i motylkowe wieloletnie. Najgorszym przedplonem są zboża, a w szczególności jęczmień i pszenica. Z roślin zbożowych najlepsze stanowisko zostawia owies, uprawiany po okopowych ze względu na jego fitosanitarne działanie. Stanowisko po zbożach można poprawić przez uprawę poplonów lub wsiewek koniczyn, mieszanek traw z koniczyną i przyoranie ich jesienią. Po przedplonach wcześnie schodzących z pola konieczne jest wykonanie uprawy pożniwnej w celu przeciwdziałania przesuszeniu gleby i zniszczenia chwastów. Po przedplonach późno schodzących z pola można wykonać od razu orkę przedzimową. Jedynie po motylkowych wieloletnich orka przedzimowa powinna być poprzedzona podorywką lub kultywatorowaniem albo talerzowaniem niszczącym darń. Orkę przedzimową wykonuje się niezbyt późno na głębokość 20-25 cm i pozostawia na zimę w ostrej skibie.
Wiosenna uprawa rozpoczyna się od włókowania lub bronowania. Zabiegi te zmniejszają parowanie
i przyspieszają ogrzewanie się gleby. Przed siewem najkorzystniej doprawić glebę zestawem uprawowym. Można nim przygotować rolę w jednym przejściu roboczym. Dodatkowo wał strunowy zagęszcza glebę tuż pod powierzchnią, co umożliwia umieszczenie wysiewanego ziarna na podobnej głębokości.
Nawożenie mineralne jest jednym z najważniejszych czynników poprawnej agrotechniki. Efektywność nawożenia jest w dużym stopniu uzależniona od kwasowości gleby. Dlatego konieczne jest wapnowanie lub wapnowanie i magnezowanie gleby o niskim pH i niedostatecznej zawartości magnezu. Zalecane dawki wapna wynoszą od 1 do 3 ton CaO na ha w zależności od odczynu i klasy gleby. Najodpowiedniejszy termin wapnowania to czas po sprzęcie przedplonu, pod uprawę pożniwną lub orkę przedzimową. Przy planowaniu nawożenia fosforowo-potasowego należy główną uwagę zwrócić na poziom plonów
i zawartość składników pokarmowych w glebie. Nawozy fosforowo-potasowe wysiewa się pod podorywkę lub orkę przedzimową, na glebach lżejszych wczesną wiosną przed uprawą przedsiewną. Nawożenie fosforowo - potasowe należy stosować w zależności od zawartości składników pokarmowych w glebie. Przy średniej ich zawartości dawki fosforu wynoszą od 40-60 kg P2O5, potasu 80-120 kg K2O na ha.
Wszystkie odmiany pszenicy jarej reagują dodatnio na zwyżkę nawożenia azotowego. Poziom nawożenia azotem uzależnia się od odporności odmiany na wyleganie, kompleksu glebowego, przedplonu, zakładanego poziomu plonu i wynosi średnio 80-100 kg N na ha. Dawki azotu ponad 50 kg N/ha należy stosować w sposób dzielony. Dawkę pierwszą stanowiącą 40-60% ilości całkowitej stosuje się zwykle przed siewem pod uprawki wiosenne. Drugą dawkę należy stosować w okresie strzelania w źdźbło. Przy produkcji pszenic jakościowych dobrze jest zastosować trzecią dawkę w fazie kłoszenia lub początku kwitnienia. Dawka ta powinna wynosić 10-15 kg N na ha na każdą tonę oczekiwanego plonu, powyżej 3 ton z ha. Dawkę tę często stosuje się w postaci dokarmiania dolistnego mocznikiem, należy wówczas stosować stężenie roztworu nie większe niż 5%. Możliwa do zastosowania dawka azotu jest wówczas mniejsza, lecz efektywność dolistnego nawożenia jest większa.
Pszenica jara wymaga bardzo wczesnego terminu siewu. Wysiana wcześnie silnie się ukorzenia i jest odporna na niekorzystne warunki pogodowe w okresie wegetacji. Najodpowiedniejszym jest termin, kiedy temperatura gleby na głębokości 5 cm wynosi 2,5-5oC, a warunki glebowe pozwalają na doprawienie gleby i wykonanie siewu. Okres ten w warunkach województwa lubuskiego przypada najczęściej między
15-25 marca. Dopuszczalny termin siewu pszenicy jarej to 5 kwiecień. Opóźnienie tego terminu powoduje zniżkę plonów. Niezależnie od terminu siewu duży wpływ na plonowanie pszenicy jarej ma właściwa obsada roślin na jednostce powierzchni. Zależy ona od kompleksu glebowo - rolniczego, jakości przedplonu, wartości użytkowej materiału siewnego. Optymalna ilość wysiewu przy wczesnym siewie i dobrze przygotowanym stanowisku wynosi od 4,5-6 mln ziaren kiełkujących na ha, co odpowiada 180-240 kg/ha. Przy opóźnionych terminach siewu ilość wysiewu należy zwiększyć o 10%. Ziarno przed siewem należy zaprawić jedną z dostępnych na rynku zapraw.
Zwalczanie zachwaszczenia w uprawach pszenicy jarej jest mniej kosztowne i łatwiejsze niż w pszenicy ozimej, gdyż nie musimy zwalczać miotły zbożowej, a tylko chwasty dwuliścienne. Na ogół bez problemu znajdziemy również odpowiednie warunki atmosferyczne do wykonania zabiegu herbicydem.
Najważniejsze choroby, które mogą wystąpić na pszenicy jarej to: mączniak prawdziwy, rdza brunatna, septorioza liści i plew.
Mączniak prawdziwy zbóż i traw - w maju i w czerwcu na dolnych liściach zbóż pojawiają się drobne żółtawe plamki, szybko pokrywające się białymi, puszystymi kępkami grzybni. Ilość plamek powiększa się z dnia na dzień i w warunkach sprzyjających rozwojowi grzyba, na początku lata, całe blaszki liściowe, szczególnie ich górna powierzchnia, pochwy liściowe i źdźbła dolnych części roślin pokrywa brudnobiała, wojłokowata opilśń. Z porażonych organów osypuje się biały pył. Są to zarodniki konidialne wytworzone na krótkich trzoneczkach w grzybni pokrywającej liście. Przy silnym rozwoju choroby blaszki liści szybko żółkną i zasychają. W tym czasie w grzybni tworzą się ciemnobrunatne lub czarne, drobne kuleczki, które są otoczniami zawierającymi worki z zarodnikami workowymi. Chorobę zwalczamy od początku strzelania
w źdźbło do końca fazy kłoszenia
Rdza brunatna pszenicy - chorobę rozpoznaje się po rozsianych na górnej powierzchni liścia brązowawych skupieniach zarodników w formie poduszeczek. Czasami spotyka się też objawy rdzy na pochwach liściowych i źdźbłach. Kłos nie jest atakowany. Na podstawie bezładnego ułożenia zarodników na powierzchni liścia można (również we wczesnej fazie rozwoju) bez problemów odróżnić rdzę brunatną od rdzy żółtej. Występowanie zależne jest od temperatury i nasilenia choroby w poprzednim roku. Szczególne znaczenie przypisuje się dużej intensywności upraw i wysiewaniu odmian nieodpornych i późno dojrzewających. Przez wiele chłodnych lat choroba może występować dopiero po wykłoszeniu pszenicy, jednak przy wyższych temperaturach, w fazie strzelania w źdźbło, konieczne jest zastosowanie środka grzybobójczego
Septorioza plew - przy korzystnej dla patogena pogodzie, na zainfekowanych pochwach liściowych tworzą się plamy, które mogą rozlewać się powodując zamieranie tkanek i w większym lub mniejszym stopniu pokrywać blaszkę liściową. Plamy mogą być otoczone żółtawym obrzeżem. Rozpoczynając od dolnych liści, patogen przenoszony przez krople deszczu atakuje stopniowo górne partie roślin. Wysokie wymagania co do temperatury pozwalają czynnikom chorobotwórczym przejść w fazę epidemii dopiero w stosunkowo późnym okresie, jednak relatywnie długi czas inkubacji - ok. 6 tygodni, umożliwia
w ciągu tego okresu na szybki rozwój populacji grzyba. Kłos jest atakowany tak samo jak liście. Zarodnikowanie
w postaci ciemnych punktów - owocników grzyba można obserwować przy użyciu lupy lub mikroskopu.
Septorioza liści - patogen występuje na blaszkach i pochwach liściowych. Na blaszkach liścia tworzą się początkowo jasnozielone, później brunatne, nieregularnie okrągłe do owalnych plamy, które zlewają się
w pasma. Wewnątrz plam tkanka zasycha tworząc nekrozy, na których pojawiają się owocniki w formie ciemnych punktów, które można rozpoznać gołym okiem lub pod lupą. Pierwsze objawy porażenia występują na wiosnę na dolnych liściach - przy wzrastającej wilgotności i temperaturze nasilenie rośnie. Choroba przenosi się z dolnych liści na górne.
W celu zapewnienia prawidłowego wykonania wszystkich zabiegów środkami ochrony roślin i nawozowych wskazane jest założenie ścieżek przejazdowych.
Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych 12/2012 – 1/2013
 |
Jan Soloch LODR Oddział Lubniewice |