Artykuł opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych nr 6/2006

Choroby roślin uprawnych mogą powodować znaczne straty plonu, a co za tym idzie pogarszać uzyskiwany wynik ekonomiczny. Należy je więc zwalczać, ale żeby robić to skutecznie konieczna jest znajomość objawów powodowanych przez daną chorobę na roślinie uprawnej i umiejętność dobrania odpowiedniego preparatu. Poniżej przedstawię objawy powodowane przez niektóre choroby i sposoby ich zwalczania.

Zaraza ziemniaka - wywołuje ją grzyb Phytoftora infestans. Jest to jedna z najgroźniejszych chorób ziemniaka występująca w okresie wegetacji. W roku masowego pojawu choroby, na plantacjach bez ochrony, straty plonu mogą dochodzić do 50% i więcej. Szkodliwość zarazy nie ogranicza się tylko do obniżki plonów. Porażone bulwy ziemniaka gniją  w czasie przechowywania, ponadto atakowane są przez wtórne patogeny - bakterie i grzyby wywołujące inne choroby podczas przechowywania. Przedwczesne zniszczenie naci ziemniaka przez zarazę powoduje znaczny wzrost zachwaszczenia wtórnego, które utrudnia zbiór oraz zwiększa straty i uszkodzenia bulw. Znaczne obniżenie plonu i pogorszenie jego jakości powoduje duże straty ekonomiczne producenta ziemniaków. Z tego względu konieczna jest ochrona plantacji przed tą chorobą. Chcąc czynić to w sposób skuteczny i ekonomiczny należy znać cykl rozwojowy choroby, objawy występujące na roślinie, możliwości ograniczenia rozwoju choroby poprzez zabiegi agrotechniczne oraz sposób działania preparatów chemicznych do jej zwalczania.

Zaraza ziemniaczana najlepiej rozwija się w warunkach dużej wilgotności i w niezbyt wysokich temperaturach. Największa produkcja zarodników występuje w temperaturze 21oC i wilgotności względnej 100%. Najodpowiedniejsza temperatura do produkcji zarodników pływkowych przez grzybnię zarazy to 12oC, natomiast kiełkowanie w strzępkę grzybni, która wnika do rośliny, następuje w temp. 24oC. Dalszy rozwój grzybni może przebiegać  w temperaturze od 10 do 29oC,  a najszybciej w temperaturze 21oC.

Zaraza ziemniaczana zimuje w postaci grzybni w bulwach samosiewów, w bulwach na stertach odpadowych lub w sadzeniakach. Po wschodach ziemniaków grzyb atakuje kiełki, tworząc pierwotne źródło zakażenia, z którego zarodniki przenoszone przez wiatr i wodę porażają inne rośliny ziemniaka.  Pierwsze objawy porażenia ziemniaków przez zarazę to małe, jasnozielone plamki o nieregularnych kształtach. W korzystnych warunkach dla rozwoju choroby plamki te powiększają się i przechodzą w nekrozy koloru brązowego. Często wokół nekrozy występuje obwódka koloru jasnozielonego. Na granicy nekrozy i zdrowej części liścia w warunkach dużej wilgotności na dolnej stronie liścia widoczny jest biały nalot utworzony z trzonków konidialnych i zarodników. W dalszej kolejności choroba powoduje zniszczenie całego liścia. Rozwijając się w dalszym ciągu grzybnia przechodzi poprzez ogonek liściowy do łodygi i opanowuje całą roślinę niszcząc ją całkowicie.

W okresie opadów deszczu zarodniki spłukiwane są z liści na glebę, gdzie mogą porażać bulwy. Na powierzchni bulw zaraza ziemniaczana tworzy nieregularne, niebieskosine, wklęsłe plamy. Po przekrojeniu bulwy w takim miejscu widoczne są rdzawe zacieki w głąb miąższu. W późniejszym okresie w miejscach tych tworzą się rdzawobrunatne zgnilizny. Miejsca uszkodzone przez zarazę porażane są wtórnie przez bakterie i grzyby, co najczęściej prowadzi do całkowitego rozpadu bulwy.

Ochrona plantacji ziemniaków przed zarazą ziemniaczaną polega głównie na chemicznej walce z chorobą, ale nie należy pomijać innych działań profilaktycznych i agrotechnicznych. Należą do nich niszczenie źródeł zakażenia pierwotnego na kopcowiskach i stertach odpadowych, wczesny termin sadzenia oraz podkiełkowywanie lub pobudzanie bulw, wysadzanie zdrowych sadzeniaków i w miarę możliwości dobór odmian odpornych na zarazę.

Stosowane do zwalczania zarazy fungicydy ze względu na sposób działania można podzielić na 3 grupy:
• układowe (systemiczne) - działają zapobiegawczo i leczniczo, wnikają do całej rośliny, chroniąc również nowo przyrastające części. Działają około 2 tygodni. Nie należy ich stosować zbyt często ze względu na możliwość powstania odpornych szczepów grzyba i nie później niż do połowy sierpnia, ponieważ przy stosowaniu po tym terminie mogą wystąpić pozostałości preparatu  w bulwach w okresie zbioru. Zalecane preparaty: Galben M73 WP, Ridomil Gold MZ 68 WP, Tattoo 550 SC;
• wgłębne - wnikają do rośliny na głębokość kilku warstw komórek, działają zapobiegawczo i leczniczo w krótkim odstępie czasu po zakażeniu (2-3 dni). Zalecane preparaty: Acrobat MZ 69 WP, Curzate Cu, Invader 742 WG;
• kontaktowe - działają tylko i wyłącznie zapobiegawczo. Należy je więc stosować przed zakażeniem roślin przez chorobę. Chronią tylko te części roślin, na które zostały naniesione. Zalecane preparaty: Altima 500 SC, Dithane M-45 WP, Folpan 80 WG, Miedzian 50 WG i inne dostępne w handlu.

Preparaty należy stosować w dawkach zgodnie z zaleceniami zawartymi na etykiecie – instrukcji stosowania. Ochronę plantacji rozpoczynamy najczęściej po sygnalizacji przez służbę ochrony roślin lub na ziemniakach wczesnych w momencie zwierania rzędów, a na ziemniakach późnych z chwilą pojawienia się pierwszych objawów na odmianach wczesnych. Rozpoznanie objawów zarazy ziemniaczanej na plantacji, szczególnie w początkowej fazie porażenia, jest trudne. Dlatego też najlepszym sposobem ochrony plantacji przed zarazą jest wykonanie pierwszego oprysku preparatem układowym lub wgłębnym, który zniszczy mogące już występować porażenie chorobą. Do kolejnych oprysków zaleca się stosować przemiennie różne preparaty kontaktowe. Jeżeli do pierwszego oprysku użyty został preparat układowy, następny zabieg wykonujemy po 10-14 dniach. Kolejne opryski wykonujemy co 7-10 dni, aż do końca wegetacji. Gdy przekroczymy termin, w którym powinien być wykonany zabieg, to do kolejnego zaleca się zastosowanie preparatu o działaniu układowym lub wgłębnym.

Jan Soloch LODR Oddział Lubniewice