Artykuł opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych nr 4/2004

Zaraza ziemniaka jest najgroźniejszą i najbardziej rozpowszechnioną chorobą tej rośliny. Wywołuje ją grzyb Phytophtora infestans. Grzyb ten,  jeżeli nie jest zwalczany, uszkadza nadziemną część roślin (zamieranie liści i łodyg). W wyniku tego obniża się plon bulw i równocześnie powstają warunki do zachwaszczenia wtórnego, utrudniającego zbiór oraz zwiększony udział bulw uszkodzonych. Porażeniu ulegają również bulwy, które na skutek wtórnego porażenia suchą i mokrą zgnilizną ziemniaka gorzej przechowują się. Porażenie w 5% nadziemnej części ziemniaka, może w sprzyjających warunkach pogodowych prowadzić do całkowitego zniszczenia plantacji w ciągu 1 do 2 tygodni. Należy pamiętać, że na plantacjach, na których 50-70% powierzchni liści uległa zniszczeniu, przyrost plonu zostaje całkowicie
i nieodwracalnie wstrzymany. Obniżki plonu ziemniaków związane z występowaniem tej choroby mogą sięgać nawet 50%.
Prognozowanie nasilenia występowania zarazy ziemniaka, podobnie jak i innych chorób (nie tylko ziemniaka), jest utrudnione głównie ze względu na nieprzewidywalny przebieg warunków pogodowych w okresie wegetacji. Z pewnością można tylko stwierdzić, że zaraza na pewno wystąpi, ale nie wiadomo
w jakim terminie i nasileniu. Biorąc pod uwagę przebieg pogody w ostatnich miesiącach, można przypuszczać, że wystąpi dość duże nasilenie występowania zarazy ziemniaka. W związku z tym każdy właściciel plantacji ziemniaków powinien być przygotowany na jej zwalczanie.

Warunki sprzyjające rozwojowi choroby:
• W początkowym okresie wegetacji:
- wysoka wilgotność gleby i powietrza (opady, mgły, rosa),
- temperatura powietrza 120-150 C,
• Dalszy rozwój zarazy najszybciej przebiega w temperaturze 18-220C i wysokiej wilgotności wewnątrz łanu ziemniaków.

Objawy:
• Na liściach:
- Pierwsze objawy występują na dolnych liściach w postaci małych, nieregularnych w kształcie plam,
- Plamy mają barwę od szaro jasnozielonej do brązowej
i w korzystnych warunkach bardzo szybko powiększają się,
- Plamy szybko rozprzestrzeniają się na całe liście i łodygi,
- Wokół nekrotycznej (brązowej) plamy występuje jasnozielona obwódka,
- Na spodniej stronie liści na tej obwódce widać biały nalot grzybni (grzybnia nigdy nie jest widoczna na obumarłej części liścia).
• W ostatnich latach często pierwsze objawy choroby pojawiają się na łodydze ziemniaków, jest to tzw. łodygowa forma zarazy:
- Większość infekcji pojawia się w środkowym
i wierzchołkowym piętrze rośliny w okresie 60-80 dni po posadzeniu.
- Na porażonej łodydze widoczne są wydłużone, brunatne lub czarne plamy, obejmujące cały obwód (prowadzi to zazwyczaj do przełamania łodygi).
- Przy wilgotnej pogodzie na całej powierzchni plam widoczny jest biały nalot grzybni.
- Wysokie temperatury (około 300C) nie hamują rozwoju tej choroby.
- Infekcja tej formy choroby rozwija się epidemicznie.

Na liściach ziemniaków mogą występować podobne plamy wywołane przez inne grzyby oraz spowodowane przez brak niektórych składników pokarmowych lub powstałe przez uszkodzenie środkami ochrony roślin. Z związku z tym stwierdzenie, w czasie lustracji plantacji, czy występujące plamy na liściach spowodowane są zarazą, stwarza duże trudności. Pomocnicze w takim przypadku jest umieszczenie liścia z plamami w zamkniętym słoiku z wilgotną ligniną lub watą albo w zamkniętym wilgotnym woreczku foliowym. Po 24 godzinach przetrzymywania liści w takich warunkach, na liściach porażonych zarazą, na spodniej stronie liścia wokół plamy widoczny będzie biały nalot grzybni.
W przypadku uprawy wrażliwej odmiany ziemniaków i wystąpienia warunków sprzyjających rozwojowi choroby, zaraza występuje w postaci epidemii, niszcząc plantację w kilka dni. W warunkach naszego województwa uzyskanie wysokich plonów ziemniaka, o dobrej zdrowotności jest możliwe pod warunkiem stosowania chemicznej ochrony. Fungicydy do chemicznego zwalczania zarazy ziemniaka ze względu na sposób działania można podzielić na trzy grupy:

• Układowe (systemiczne)
Są to fungicydy, które wnikają w głąb rośliny i krążą w niej z sokami. Chronią one również te części roślin, które nie zostały pokryte preparatem, jak również nowe odrosty. Wadą tych fugicydów jest to, że wytwarzają one odporne formy grzyba. Dlatego też w miejscowościach, w których zastosowane fungicydy systemiczne były nieskuteczne, należy zrezygnować z ich stosowania. Nie należy ich używać po 15 sierpnia oraz na plantacjach, na których planuje się wcześniejszy zbiór z przeznaczeniem do bezpośredniej konsumpcji.

• Wgłębne
Preparaty te wnikają do rośliny, ale nie rozchodzą się w niej. Jeżeli są rozprowadzane przez soki, to tylko miejscowo. Przeciwdziałają one powstawaniu i rozwojowi odpornych form zarazy.

• Kontaktowe
Działają tylko zapobiegawczo. Dobre efekty w zwalczaniu choroby uzyskuje się w przypadku dokładnego naniesienia preparatu na powierzchnię liści jeszcze przed zakażeniem. Preparaty działające kontaktowo nie wnikają do roślin, dlatego zabieg musi być powtarzany, aby uchronić nowo wyrastające liście. Fugicydy kontaktowe należy stosować przemiennie (drugi środek powinien zawierać inną substancję czynną), aby ograniczyć powstanie odpornych form grzyba.

W załączonej tabeli przedstawiono wszystkie zalecane przez Instytut Ochrony Roślin fungicydy z podziałem na sposób działania, wymienioną substancję czynną oraz dawką na ha. Wielkość podanej dawki należy dostosować do konkretnej plantacji. Wyższe dawki należy stosować na rośliny starsze, na plantacjach z mocno rozwiniętymi krzakami oraz w przypadku występowania warunków pogodowych sprzyjających rozwojowi choroby.

Program ochrony plantacji ziemniaka przed zarazą (według zaleceń IOR)
- Do pierwszego zabiegu wskazane jest użycie jednego ze środków o działaniu układowym lub wgłębnym.
- Pierwszy zabieg wykonać zapobiegawczo w terminie sygnalizowanym przez służbę ochrony roślin w danym rejonie lub na plantacjach odmian wczesnych w okresie zwierania się roślin w rzędach, a na odmianach późnych po wystąpieniu objawów choroby na odmianach wczesnych.
- W przypadku szczególnie silnego zagrożenia zarazą ziemniaka zabieg opryskiwania przy użyciu fungicydu o działaniu układowym lub wgłębnym można powtórzyć. Wskazane jest zastosowanie innego środka.
- Po wykonaniu opryskiwania środkiem o działaniu układowym lub wgłębnym następne zabiegi należy wykonywać fungicydami działającymi kontaktowo, zawierającymi różne substancje czynne.
- Zabiegi wykonywać w miarę potrzeb co 10-14 dni. Krótsze odstępy między zabiegami (7-10 dni) zachować w warunkach większego zagrożenia (częstsze opady deszczu, wysoka wilgotność powietrza, temperatura 18-220C) oraz na plantacjach odmian podatnych na zarazę ziemniaka.
- Wyższe dawki środków stosować przy dużym zagrożeniu chorobą lub na plantacjach zagęszczonych.
-  Większą ilość wody stosować na rośliny o silnie rozwiniętej naci ziemniaczanej.

Odmiany jadalne ziemniaka o słabej odporności na zarazę liści do 3,5 (w skali 9 stopniowej):
• Wszystkie odmiany bardzo wczesne z wyjątkiem odmiany Aster (4),
• Wszystkie odmiany wczesne z wyjątkiem odmian Kuklik (4), Lady Florina (4), Nora (4).
• Średnio wczesne – Asterix (3,5), Ditta (3), Folva (3,5), Irga (2), Kolia (3), Pirol (3), Redstar (3), Satina (3), Timate (3), Victoria (3), Wigry (3), Wiking (3).
• Średnio późne - wszystkie odmiany charakteryzują się odpornością od 5 do 6 z wyjątkiem odmiany Bryza
o odporności 4.
• Późne - odmiany o odporności 6-6,5.

Opracowano na podstawie:
„Zalecenia ochrony roślin na lata 2002/2003” dotyczące zwalczania chorób i szkodników oraz chwastów roślin uprawnych - IOR Poznań 2001

Mieczysław Panyło
ODR Kalsk