Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu zorganizowało w październiku 2012 roku. szkolenie „Przetwórstwo na poziomie gospodarstwa, systemy produkcji surowców i mała przedsiębiorczość”. Podczas warsztatów doradcy i rolnicy mogli zapoznać się z tematyką dotyczącą przetwórstwa zbóż, mięsa, owoców i warzyw na małą skalę. Zdobytą wiedzą chcemy podzielić się z producentami rolnymi, aby zainteresować ich możliwością przetwarzania surowców wyprodukowanych w gospodarstwie rolnym.

Zdecydowana większość gospodarstw rolnych sprzedaje swoją produkcję (zboża, okopowe, owoce i warzywa, mleko, tuczniki, bydło mięsne) w formie pierwotnej - otrzymując dużo mniejszą cenę w porównaniu z tą, jaką by otrzymali przy zbycie produktów przetworzonych. Dodatkowo występują problemy ze sprzedażą tych surowców, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia opłacalności poszczególnych gałęzi produkcji i zmniejszenia rentowności gospodarstwa. Wyroby produkowane na poziomie gospodarstwa rolnego (sery dojrzewające, twarogi, masło, śmietana, wędliny, przetwory owocowo-warzywne, miody) są wysokiej jakości, rozpoznawalne na rynku, i chociaż często droższe, to jednak są poszukiwane i znajdują coraz więcej nabywców. Przetwórstwo na poziomie gospodarstwa jest propozycją przede wszystkim dla gospodarstw ekologicznych i tych, które produkują żywność metodami tradycyjnymi na rynek lokalny.

Przetwórstwo wymaga dużych nakładów finansowych, których nie posiadają wspomniane wyżej gospodarstwa. Szansą dla nich jest organizowanie się w grupy i wspólne działanie. Fundusze na tworzenie i działanie grup oraz wspólne inwestycje można jeszcze pozyskać z PROW 2007-2013 w ramach działania Grupy producentów rolnych. Specjalne preferencje mają zarejestrowane grupy ubiegające się o wsparcie na przetwórstwo z działania Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej.

Przystąpienie do grupy jest ważną decyzją i warto ją dobrze przemyśleć.

Coraz częstszą formą prawną organizowania się rolników jest spółdzielnia. Wystarczy co najmniej 5 osób fizycznych lub 3 osoby prawne do jej zarejestrowania. Charakter organizacji może być gospodarczy, ale także społeczny. Grupa ma nieograniczony teren działania. Każdy członek niezależnie od wniesionych udziałów ma jeden głos na walnym zgromadzeniu. O podziale zysku z działalności gospodarczej decyduje walne zgromadzenie. Spółdzielnia za zobowiązania odpowiada całym swoim majątkiem, ale każdy członek tylko do wysokości wniesionych udziałów. Zysk wypracowany przez spółdzielnię dzielony jest według posiadanych udziałów. Spółdzielnia jest formą prawną bardzo popularną zarówno w UE, jak i na całym świecie.

Jednak dotychczas najpopularniejszą formą pośród utworzonych i powstających grup jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Może ją tworzyć jedna lub więcej osób. Jest to forma kapitałowa i ma charakter tylko gospodarczy. Kapitał zakładowy spółki z o.o. nie może być mniejszy niż 5 000 zł, a wartość nominalna jednego udziału to minimum 50 zł. Wpływ na podejmowane decyzje na walnym zgromadzeniu zależy od liczby udziałów poszczególnych wspólników.

Dla tych niezdecydowanych do wspólnego działania są również fundusze unijne. Indywidualnie gospodarstwo rolne może skorzystać z działań: Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw i Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Kolejnym źródłem wsparcia inwestycyjnego na przetwórstwo są Urzędy Marszałkowskie. Można tam uzyskać dofinansowanie na realizację operacji, które nie mogły zostać zakwalifikowane w ramach PROW 2007-2013 z Regionalnego Programu Operacyjnego – Rozwój przedsiębiorczości. W ostateczności rolnik może skorzystać z krajowej pomocy - kredytów preferencyjnych z dofinansowaniem ARiMR.

Przed podjęciem trudnej decyzji związanej z inwestowaniem pieniędzy w przetwórstwo trzeba rozpoznać, czy nasz produkt znajdzie nabywców na rynku lokalnym, zwłaszcza, że będzie on droższy od żywności sprzedawanej w supermarketach. Pomocny w tym może być udział w różnego rodzaju kiermaszach, jarmarkach, targach, festynach, gdzie w bezpośrednim kontakcie z klientem możemy sprawdzić, czy oferowane artykuły są dla niego atrakcyjne.

Dla zdecydowanych, którzy zrobili rozpoznanie marketingowe, przedstawiamy postępowanie przy rejestracji i zakładaniu działalności przetwórczej.

Podmiot zamierzający prowadzić działalność w zakresie produkcji wyrobów pochodzenia zwierzęcego (np. wędlin, kiełbas z mięsa wieprzowego, wołowego czy drobiowego) przed uzyskaniem pozwolenia na budowę lub przed rozpoczęciem dostosowania istniejących budynków i pomieszczeń, musi sporządzić projekt technologiczny zakładu, w którym będzie się odbywało przetwórstwo. Projekt wraz z wnioskiem o jego zatwierdzenie dostarczamy powiatowemu lekarzowi weterynarii właściwemu ze względu na planowane miejsce prowadzenia tej działalności.

Projekt technologiczny powinien składać się z części opisowej i graficznej.

Część opisowa zawiera:

- określenie rodzaju działalności, z uwzględnieniem rodzaju surowców,

- określenie rodzaju wytwarzanych produktów pochodzenia zwierzęcego,

- szczegółowy opis procesów produkcyjnych,

- wykaz pomieszczeń zakładu z opisem ich przeznaczenia, powierzchni, wymaganej wysokości,

- opis sposobu wykończenia posadzek, ścian i sufitów,

- wykaz maszyn, urządzeń i instalacji,

- wyszczególnienie wymaganych parametrów fizycznych w pomieszczeniach zakładu, w których jest to konieczne, w tym: temperatury, wilgotności powietrza, kierunku przepływu i prędkości ruchu powietrza oraz wielokrotności jego wymiany w jednostce czasu, a także natężenia światła w miejscach przeprowadzania badania i kontroli,

- określenie sytemu dostawy i dystrybucji wody, ze szczególnym uwzględnieniem jej zużycia,

- opis sposobu magazynowania zużytych opakowań, a także odpadów i ścieków oraz ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi,

- opis sposobów czyszczenia, odkażania, dezynsekcji i deratyzacji,

- określenie tygodniowej zdolności produkcyjnej zakładu.

Natomiast część graficzna powinna przedstawiać:

-   rzuty poziome kondygnacji zakładu, z zaznaczeniem pomieszczeń i wyróżnieniem stref o różnym stopniu ryzyka zanieczyszczenia mikrobiologicznego,

- miejsca, w których odbywają się poszczególne etapy produkcji, stanowiska pracy,

- lokalizację maszyn, instalacji i urządzeń produkcyjnych, od przyjęcia surowców do wysyłki produktów.

Jeżeli adaptowany budynek nie spełnia wymogów można wystąpić do Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego o odstępstwa, które mogą dotyczyć:

- zaniżonej wysokości pomieszczeń,

- oświetlenia,

- usytuowania poziomu podłogi pomieszczenia usługowego i produkcyjnego poniżej poziomu terenu przyległego do budynku (piwnica, suterena) oraz w garażu,

- zmniejszenia odległości usytuowania kontenerów i pojemników na odpady stałe.

W planowaniu działalności przetwórczej należy również wziąć pod uwagę czy nasze przedsięwzięcie może negatywnie oddziaływać na środowisko.

Po zatwierdzeniu projektu technologicznego - przy budowie nowego obiektu występujemy do gminy o wydanie decyzji o warunkach zabudowy, a następnie do powiatowego inspektora budowlanego o pozwolenie na budowę. W przypadku adaptacji budynku prace wykonujemy na podstawie zgłoszenia do gminy. Następnie przystępujemy do budowy lub adaptacji pomieszczeń zgodnie z projektem technologicznym i budowlanym posiadającym uzgodnienia pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych oraz przepisami prawnymi.

Na 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności przetwórczej musimy złożyć pisemny wniosek o wpis do rejestru zakładów do powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu na planowane miejsce prowadzenia tej działalności. Lekarz weterynarii po przeprowadzeniu kontroli wydaje decyzję administracyjną w sprawie wpisu zakładu do rejestru zakładów i nadaje weterynaryjny numer identyfikacyjny.

Po uruchomieniu działalności przetwórczej właściwym organem w zakresie przeprowadzania urzędowych kontroli żywności pochodzenia zwierzęcego jest powiatowy lekarz weterynarii.

Kontrole te przeprowadzane są regularnie, bez wcześniejszego uprzedzenia i uwzględniają:

- potencjalne i realne zagrożenia,

- wiarygodność podmiotów w zakresie prawa żywnościowego,

- wyniki poprzednich kontroli,

- wszelkie informacje sugerujące niezgodność.

Poniżej zdjęcia przedstawiające najważniejsze elementy linii technologicznej przetwórstwa mięsa w CDR Brwinów Oddział w Radomiu.

Orientacyjna cena linii technologicznej przy zakupie nowych maszyn i urządzeń wynosi około 150 tys. zł. Jednak może być ona niższa, jeżeli linię skompletujemy z maszyn używanych, które mogą być w bardzo dobrym stanie, z blachy nierdzewnej i dużo wydajniejsze.

Należy pamiętać, że każde przetwórstwo wymaga zarejestrowania działalności przetwórczej.

Warto wiedzieć!

Do grillowania powinno się kupować kiełbasę produkowaną z mięsa niepeklowanego, ponieważ w temperaturze powyżej 170⁰C (smażenie, pieczenie) powstają nitrozoaminy, które są szkodliwe dla zdrowia.

Do wędzenia używamy drewna drzew liściastych bez kory, wyjątek stanowi jałowiec, ale tylko jako dodatek.  

Wędliny wysoko wydajne (parówki, mortadela, serdelki), które podaje się zwłaszcza dzieciom i ludziom starszym, nie mają nic wspólnego z żywnością wysokiej jakości.

 Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych nr 12/2012 – 1/2013