Polskie pszczelnictwo nie ma dotychczas wyodrębnionego zbioru przepisów prawnych regulujących ochronę prawną pszczół, gospodarki pasiecznej i pszczelarza. przepisy dotyczące tych zagadnień można znaleźć w kodeksie postępowania cywilnego, kodeksie postępowania karnego, kodeksie wykroczeń oraz w wielu ustawach, rozporządzeniach, instrukcjach i zaleceniach.

Ustawy i akta wykonawcze obowiązujące w naszym kraju w odniesieniu do zagadnień związanych z szeroko pojętym pszczelarstwem, a więc hodowlą i utrzymaniem pszczół, pozyskiwaniem, przetwarzaniem i wprowadzaniem na rynek produktów pszczelich, ochroną zdrowia pszczół, a także ochroną zdrowia konsumentów produktów pszczelich, są coraz częściej dostosowywane do wymagań stawianych przez dyrektywy Unii Europejskiej. Najważniejsze akty prawne (ustawy i akta wykonawcze) z zakresu pszczelarstwa można podzielić na dwie grupy: jedna to przepisy związane z zapobieganiem i zwalczaniem chorób czerwia i pszczół, druga dotyczy aktów normatywnych mówiących o jakości produktów pasiecznych.
W tym artykule chciałbym omówić drugą grupę dotyczącą jakości produktów pasiecznych.

Wymagania dla miodu krajowego, dotyczące jego jakości zdrowotnej, powinny być zgodne z:

1. Ustawą z 11 maja 2001 roku o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. nr 63, poz. 634 z 2001 r.) określającą:
a) Warunki produkcji środków spożywczych, używek, dozwolonych substancji dodatkowych oraz innych dodatków do środków spożywczych, oraz obrotu tymi artykułami.
b) Wymagania dotyczące zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej artykułów spożywczych. Środki spożywcze, w tym również miód, oraz inne substancje dodatkowe przeznaczone do spożycia nie mogą być szkodliwe dla zdrowia lub życia człowieka. Za szkodę wyrządzoną przez te artykuły naruszające warunki jakości zdrowotnej odpowiada producent wprowadzający te artykuły do obrotu. Zakazuje się wykorzystywania do żywienia ludzi produktów zawierających pozostałości zanieczyszczeń chemicznych, w tym leków lub innych środków farmaceutycznych.
c) Wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny
w produkcji artykułów spożywczych.  Wymagania te powinna zapewnić kontrola wewnętrzna zakładu. Kontrola wewnętrzna w zakładzie obejmuje czynności niezbędne do sprawdzenia:
? Prawidłowości przestrzegania warunków i zasad higieny w celu zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej środków spożywczych w toku produkcji, przechowywania i wprowadzenia do obrotu.
? Wprowadzenie systemu HACCP i ocenę jego skuteczności. HACCP jest to system nadzoru jakości zdrowotnej w oparciu o krytyczne punkty kontroli. Każdy rodzaj produkcji żywności powinien spełniać zasady dobrej praktyki produkcyjnej
i higienicznej (GMPiGHP).
d) Wymagania zdrowotne wobec osób biorących udział w produkcji i w obrocie artykułami spożywczymi, oraz wymagania dotyczące kwalifikacji tych osób w zakresie przestrzegania zasad higieny. Osoby zatrudnione w produkcji lub obrocie produktów żywnościowych powinny posiadać stan zdrowia wymagany przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych (salmonella, gruźlica) oraz posiadać kwalifikacje w zakresie przestrzegania zasad higieny w produkcji i obrocie żywnością.
e) Wymagania dotyczące materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. materiały mające kontakt z żywnością nie powinny zawierać składników, które mogą powodować negatywne skutki dla zdrowia lub życia człowieka, przenikając do tej żywności lub bezpośrednio do organizmu ludzkiego.
2. Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa z 25 kwietnia 2001 roku w sprawie określenia rodzaju prób, zakresu badań i sposobów prowadzenia dokumentacji przy badaniach kontrolnych, występowania zakażeń zwierząt, oraz pozostałości chemicznych, biologicznych, leków, skażeń promieniotwórczych w środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. nr 43, poz. 487).
3. Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2000 r. w sprawie wykazu dopuszczalnych ilości substancji dodatkowych i innych substancji obcych dodawanych do środków spożywczych (Dz. U. nr 9, poz. 72 z 2001 r.). Zgodnie z tym rozporządzeniem dopuszczalne ilości metali ciężkich w miodach wynoszą: dla rtęci 0,01 mg/kg, kadmu 0,03 mg/kg, ołowiu 0,4 mg/kg, arsenu 0,2 mg/kg.
4. Rozporządzeniem Rady EEC-2377/90/EC z 26 czerwca 1990 roku określającym procedurę Wspólnoty dla ustalenia maksymalnych limitów pozostałości weterynaryjnych produktów leczniczych w żywności. Według tego rozporządzenia miód nie powinien zawierać nawet śladowych ilości antybiotyków, sulfonamidów i chinolonów, ponieważ nie ustalono dla tych związków maksymalnych limitów dopuszczonych pozostałości (MRL). Takie limity ustalono dla substancji pasożytniczych, a mianowicie dla amitrazy (Apiwarol) - 0,2 mg/kg i kumafosu (Perizin)  stosowanych i dopuszczonych do obrotu przy zwalczaniu warrozy. Rozporządzenie zakazuje stosowania również chloramfenikolu, nitrofuranów i metronidazolu.
5. Decyzją Komisji UE 2002/336/EC, która weszła w życie w ubiegłym roku, obejmującą także kraje trzecie w tym również Polskę, eksportujące produkty żywnościowe do krajów UE, według której kraje te winny wprowadzić kontrole pozostałości zgodnie z Dyrektywą Rady 96/23. Według tej dyrektywy substancje chemiczne objęte programem badań kontrolnych zostały podzielone na
2 grupy.

Grupa A - w której znalazły się substancje anaboliczne oraz urzędowo zakazane:
1. stilbeny i ich pochodne sole i estry,
2. tyreostatyki,
3. chloramfenikol, nitrofurany z furazolidonem, metronidazol, ronidazol, dimetronidazol, kolchicyna, chloroform, chloropromazyna.

Grupa B - którą podzielono na 3 podgrupy. W grupie tej znalazły się leki weterynaryjne i substancje skażające środowisko.

Do podgrupy B1 zaliczono:
- substancje przeciwbakteryjne,
- sulfonamidy,
- chinolony.

Do podgrupy B2 zaliczono:
- leki przeciwrobacze,
- kokcidiostatyki, w tym karbaminiany i pyretroidy,
- neuroleptyki,
- niesterydowe leki przeciwzapalne,
- inne substancje aktywne farmakologicznie.

Do podgrupy B3 zaliczono substancje zanieczyszczające środowisko:
- pestycydy chloroorganiczne i polichlorowane bifenyle (PCB),
- pierwiastki toksyczne,
- pestycydy fosforoorganiczne,
- mitotoksyny,
- barwniki.

Pobieranie próbek do badań kontrolnych wykonuje się w oparciu o rozporządzenie Ministra Rolnictwa, które jest modyfikacją Dyrektywy 96/23. W przypadku leków i substancji skażających zaliczanych do grupy B oznaczenia wykonywane są w produktach zwierzęcych, pochodzenia zwierzęcego, w tym i miodu. Na podstawie dotychczas uzyskanych danych można stwierdzić, że pewna część próbek skażona jest pozostałościami sulfonamidów. Wśród polskich pszczelarzy szczególnie popularne są 2 weterynaryjne preparaty lecznicze:
- Polisulfamid - sulfatiazol, sulfametazyna.
- Polisulfalent - sulfatiazol, sulfadimetoksyna.

Z dostępnych informacji wynika, że stosowanie tych preparatów w chorobach pszczół często jest nieuzasadnione, na wyrost, bez przestrzegania dobrej praktyki hodowlanej, co w konsekwencji prowadzi do występowania tych leków w miodzie. W procesach immunopatologicznych leki niejednokrotnie działają jak antygen i mogą wywoływać nadwrażliwość w postaci stanów alergicznych. Lekami posiadającymi właściwości alergizujące są peniciliny, penicilinopodobne, tetracykliny i sulfonamidy. Obok działania toksycznego i immunopatologicznego pozostałości leków przeciwbakteryjnych mogą wywoływać powstawanie lekooporności. Celem uniknięcia zanieczyszczeń miodu lekami w gospodarstwach ekologicznych w produkcji zwierzęcej metodami ekologicznymi zabronione jest profilaktyczne stosowanie leków weterynaryjnych. Dopuszcza się
w przypadku zakażenia pszczół warrozą stosowanie kwasu mrówkowego, kwasu octowego oraz oleju mentolowego, tymolowego, eukaliptusowego lub kamforowego - ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. nr 38, poz. 452).
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne miodu i jego pochodnych (kitu pszczelego, propolisu, mleczka pszczelego) występują najczęściej przy niehigienicznej obróbce miodu. Do obrotu nie mogą być wprowadzone środki spożywcze zawierające pałeczki Salmonella, bakterie z grupy Coli, ograniczona ilość drobnoustrojów mezofilnych 5x104, bacillus Cereus 102, pleśni i drożdży 500 sztuk w 2 próbach z 5 pobranych - rozporządzenie Ministra Zdrowia z 27 grudnia 2000 r. w sprawie wykazu dopuszczalnych ilości substancji dodatkowych i innych substancji obcych dodawanych do środków spożywczych, a także zanieczyszczeń, które mogą się znajdować w środkach spożywczych (Dz. U.
nr 9, poz. 72-z 2001 r.).

W przypadku stwierdzenia w środkach spożywczych (miód i jego pochodne) niedozwolonych pozostałości chemicznych, leków lub przekroczenia progu dopuszczalnych ilości substancji dodatkowych, będą powiadamiane organa ścigania. W związku z nowelizacją ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej z 14 lutego 2003 r. (Dz. U. nr 552, poz. 452), zasadniczej zmianie uległa kwalifikacja prawna czynów określonych w art. 51, ust. 1 i 2 - wprowadzenie do obrotu żywności niewłaściwej jakości zdrowotnej nie stanowi już wykroczenia tylko czyn przestępczy i do postępowania w tych sprawach stosuje się przepisy ustawy z 6 czerwca 1997 roku - Kodeks Postępowania Karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555 z późn. zmianami).

Reasumując rozważania dotyczące wymogów weterynaryjnych w produkcji miodu należy:

1. Przestrzegać obowiązujących ustaw i rozporządzeń wykonawczych.
2. Dbać o jakość zdrowotną miodu i jego pochodnych.
3. W profilaktyce chorób pszczół nie stosować antybiotyków, sulfonamidów, chinolonów, zastępować je środkami ekologicznymi.
4. Przestrzegać okresu karencji, zwłaszcza po zastosowaniu leków przeciwpasożytniczych.
5. Przestrzegać higieny osobistej oraz sprzętu przy obróbce miodu.

Lek. wet. Jerzy Młynarczyk
Wojewódzki Inspektorat
Weterynarii