Jęczmień ozimy charakteryzuje się największym (obok pszenicy) potencjałem plonotwórczym. Wczesne jego dojrzewanie i schodzenie z pola pozwala na lepszą organizację żniw. Ponadto tak wczesny zbiór jęczmienia umożliwia uprawę poplonów wysiewanych jako rośliny regenerujące w zmianowaniach z dużym udziałem zbóż. Z wczesnym rozwojem wiąże się również największa wśród zbóż tolerancja na suszę wiosenną, dzięki możliwości najlepszego wykorzystania zapasów wody pozimowej. Dzięki wczesnemu schodzeniu z pola jęczmień ozimy jest bardzo dobrym przedplonem dla rzepaku ozimego. Wadą jęczmienia ozimego jest natomiast mała wierność plonowania wynikająca ze słabej zimotrwałości i wrażliwości na kulturę gleby.
Łan jęczmienia ozimego
Foto: Elżbieta Bodnar
W doborze znajduje się obecnie ponad 20 odmian jęczmienia ozimego. W 2012 roku zarejestrowano jedną odmianę Titus. Do najbardziej plennych odmian należą według badań COBORU: Souleyka, Antonella, Henriette, Holmes, Wendy, KWS Meridian, Matylda, Lawerda, Scarpia, Merle, Bartosz. Pod względem mrozoodporności, co jest bardzo ważne w uprawie jęczmienia ozimego, wyróżniają się 4 odmiany: Bażant, Karakan, Lomerit oraz Rosita. Dobrą odpornością na mączniaka i plamistość siatkową cechuje się odmiana Souleyka.
Jęczmień ozimy można uprawiać na różnych glebach, jednak ze względów ekonomicznych uprawę jęczmienia ozimego należy ograniczyć do gleb kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, kompleksu pszennego wadliwego (klasa bonitacyjna IIIb, IVa, IVb).
Jednym z czynników umożliwiających dobry rozwój jęczmienia ozimego w jesieni i stwarzających lepsze warunki dla przezimowania jest dobór odpowiedniego przedplonu. Ze względu na wczesny siew jęczmienia ozimego, przedplon powinien możliwie wcześnie zejść z pola, aby było dość czasu na właściwe przygotowanie roli. Bardzo dobrym przedplonem dla jęczmienia ozimego jest rzepak ozimy, wczesne ziemniaki, groch, mieszanka wyki z żytem, mieszanki roślin strączkowych uprawiane na zielonkę lub susz. W przypadku braku takiego stanowiska można uprawiać jęczmień po zbożach: żyto, owies. W przypadku uprawy jęczmienia na cele browarne należy wykluczyć stanowiska po motylkowych i strączkowych.
Niewskazana jest uprawa po pszenicy, ponieważ uprawiane obecnie odmiany pszenicy należą do późnych i średnio późnych, co powoduje zbyt późny siew jęczmienia.
Nie należy uprawiać jęczmienia po jęczmieniu, głównie ze względu na możliwość silnego porażenia chorobami, szczególnie podsuszkowymi.
Po zbiorze rośliny przedplonowej, aby przeciwdziałać nadmiernemu przesuszaniu należy zastosować podorywkę bezpośrednio po zbiorze przedplonu i natychmiast ją zabronować. Bronowanie nie tylko ogranicza straty wody, lecz także pobudza chwasty do kiełkowania. Po upływie 8-10 dni od pierwszego bronowania, pole bronuje się ponownie przede wszystkim w celu zniszczenia kiełkujących chwastów. Podorywkę należy wykonać na głębokość 8-12 cm. W uproszczonych systemach uprawy podorywka zastępowana jest uprawą przy użyciu brony talerzowej lub kultywatora podorywkowego.
Orkę siewną należy wykonać co najmniej na dwa tygodnie przed terminem siewu. Siew jęczmienia ozimego w nieodleżałą glebę jest jedną z ważniejszych przyczyn słabego przezimowania. Orka siewna powinna być wykonana równo, aby nie zachodziła potrzeba jej wyrównania kilkakrotnym bronowaniem.
Przedsiewną uprawę roli po ziemniakach ogranicza się do wyrównania pola usunięcia bruzd i zagłębień, które pozostawiają maszyny. Zwykle wystarcza wtedy użycie kultywatora i brony.
W uprawie jęczmienia ozimego istotnym czynnikiem jest zakwaszenie gleby. Kwaśny odczyn gleby utrudnia dobre zahartowanie roślin przed zimą i w konsekwencji przyczynia się do słabego przezimowania.
Gleby zakwaszone wykazują na ogół niedostateczną zawartość przyswajalnego dla roślin magnezu. Stąd wynika konieczność wapnowania, które najlepiej wykonać po zbiorze przedplonu, przed wykonaniem podorywki (w razie konieczności można przed wykonaniem orki siewnej). Wysokość dawki wapna zwykłego, jak i magnezowego ustala się na podstawie stopnia zakwaszenia gleby i jej zwięzłości.
Jęczmień ozimy wykazuje bardzo dużą wrażliwość na niedobór fosforu i średnią wrażliwość na niedobór potasu w glebie. Wielkość zalecanych dawek nawozów fosforowych i potasowych zależy od kompleksu glebowego i zasobności gleby w te składniki. Nawozy fosforowo-potasowe należy zastosować najlepiej pod orkę siewną w ilości:
50-90 kg P2O5 / ha
60-120 kg K2O / ha
Przedsiewna dawka azotu nie powinna przekraczać 20 kg N / ha.
Na wiosnę należy zastosować nawożenie azotem w ilości 80-100 kg/ha, łącznie z nawożeniem jesiennym (w dwóch terminach)
- 2/3 ilości - w czasie ruszenia wegetacji
- 1/3 - w fazie strzelania w źdźbło lub też 1/2 dawki bardzo wczesną wiosną i pozostałą część w fazie strzelania w źdźbło.
W warunkach województwa lubuskiego jęczmień ozimy powinien być zasiany w pierwszej połowie września. Zbyt wczesne siewy (sierpniowe) są niewskazane, ponieważ wzrasta wówczas niebezpieczeństwo porażenia roślin mączniakiem i innymi chorobami, wystąpienia szkodników, zwłaszcza much zbożowych
i mszyc.
Dorodny jęczmień ozimy
Foto: Elżbieta Bodnar
Ilość wysiewu zależy od jakości gleby, ciężaru 1000 ziaren, uprawianej odmiany, przedplonu i wynosi
140-180 kg/ha. Optymalna głębokość siewu 3-4 cm, zaś rozstawa 10-12 cm Głębokość siewu nie ma istotnego wpływu na przezimowanie. Przed siewem ziarno należy starannie zaprawiać. Zaprawianie ziarna chroni plantację przed szeregiem chorób przenoszonych poprzez materiał siewny.
W celu zapewnienia wszystkich zabiegów ochroniarskich i nawozowych wskazane jest założenie ścieżek przejazdowych. Jeżeli są trudności z wykonaniem ścieżek przejazdowych można wykorzystać do wykonania zabiegów w późniejszych fazach rozwojowych, zaznaczone pierwsze ślady przejazdów po polu dostosowane do szerokości roboczej opryskiwacza.
Jesienią, ze względu na wczesny siew i szybki wzrost, w uprawie jęczmienia ozimego może wyniknąć konieczność zastosowania zabiegów ochrony roślin. Przed większością chorób w tym okresie chronią plantacje jęczmienia zaprawy, jednakże w ostatnich latach pojawiła się choroba - żółta wirusowa karłowatość jęczmienia - przenoszona przez mszyce. W okresie ciepłej i długiej jesieni na plantacjach jęczmienia mogą pojawić się mszyce przenoszące tą chorobę. Z tego względu należy lustrować plantacje i po zauważeniu pojawienia się mszyc wykonać oprysk insektycydem. Objawy tej choroby uwidaczniają się na jęczmieniu porażonym jesienią w okresie wiosny w postaci zahamowania wzrostu i żółtych przebarwień na liściach. Choroba ta może spowodować bardzo poważne obniżki plonów, nawet 50-60%.
W uprawie jęczmienia ozimego istotne znaczenie mają wiosenne zabiegi pielęgnacyjne. Jeżeli rośliny są porażone pleśnią śniegową, bądź w przypadku słabego przezimowania, należy przed ruszeniem wegetacji wykonać bronowanie lekką broną i niezwłocznie wysiać nawozy azotowe.
W przypadku wystąpienia silnego zachwaszczenia jęczmienia ozimego należy zastosować jeden z dostępnych herbicydów.
Środki chwastobójcze należy stosować zgodnie z załączoną instrukcją stosowania.
Jęczmień ozimy porażany jest w okresie wegetacji przez większość chorób występujących na wszystkich gatunkach zbóż oraz przez choroby występujące tylko na jęczmieniu, np. pasiastość liści jęczmienia i plamistość siatkowa jęczmienia.
Pasiastość liści jęczmienia (helmintosporioza) - pierwszymi objawami choroby są smugowate, ciemne plamy, pojawiające się na liściach w czerwcu i lipcu. Rozszerzają się one wzdłuż nerwów, co powoduje rozrywanie się blaszek i ich zasychanie, a z czasem przechodzą również na pochwy liściowe. Rośliny chore zwykle nie kłoszą się i wcześnie zamierają. Zarodniki konidialne powstające w miejscach smug na liściach zakażają słupki kwitnących w tym czasie zdrowych roślin. Strzępki grzyba mogą wnikać do zalążni albo rozwijać się w tkankach plew lub okrywy nasiennej ziarniaka. Tworzą się tam przetrwalnikowe sklerocja, które zimują wraz z ziarnem i dopiero podczas kiełkowania grzybnia wnika do wierzchołka wzrostu korzonka i rozrasta się po roślinie
Plamistość siatkowa jęczmienia - objawy tej choroby różnią się od zwykłej pasiastości tym, że pokrywające liście brunatne plamy tworzą delikatną siatkę, złożoną z ciemnych podłużnych i poprzecznych kreseczek. Pierwsze objawy choroby widoczne są już na siewkach. Zaraz po wyjściu z pochewki na kiełku pojawiają się ciemne plamki, na których tworzą się zarodniki patogena. Choroby te zwalczamy zaprawiając materiał siewny. Objawy występowania innych chorób omówiłem w majowym numerze Lubuskich Aktualności Rolniczych.
W przypadku silnego porażenia jęczmienia ozimego chorobami w trakcie wegetacji roślin niezbędne jest wykonanie oprysku jednym z zalecanych fungicydów.
Opryskiwanie fungicydami stosuje się, gdy na 10-15% roślin występuje porażenie chorobami.
Terminy stosowania i dawki preparatów opisane są na załączonej do preparatu instrukcji stosowania.
Jeżeli uprawiamy jęczmień ozimy w warunkach sprzyjających wyleganiu (wyższe nawożenie azotowe, zbyt gęsty siew) celowe jest stosowanie regulatorów wzrostu.
Do zbioru przystępujemy w fazie pełnej dojrzałości ziarna, gdy osiągnie ono wilgotność 14-15%. Zaraz po zbiorze, jeszcze przed złożeniem ziarna do magazynu najlepiej jest oczyścić je z zanieczyszczeń. Jest to szczególnie istotne, gdy zbieramy ziarno o wilgotności większej tj. 17-18%. Oddzielenie zanieczyszczeń może wtedy obniżyć wilgotność ziarna nawet o kilka procent.
Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych nr 7/2012
 |
Jan Soloch LODR Oddział Lubniewice |