Nawożenie mineralne to nie tylko zapewnienie podstawowych składników pokarmowych roślinie takich, jak: azot, fosfor czy potas. Do prawidłowego rozwoju roślin potrzebne są także inne pierwiastki, może w mniejszych ilościach, ale bez nich nie uzyskamy zadawalającego plonu o dobrych parametrach jakościowych. Należą do nich takie pierwiastki, jak: wapń, magnez, siarka, żelazo, mangan czy miedź.

Wapń - wapń pobierany jest stosunkowo wolno, a w każdym razie wolniej niż zachodzi pobieranie NPK. Przenoszony jest biernie wraz z prądem transpiracyjnym w stronę wierzchołka rośliny, głównie do liści. Wykazuje małą ruchliwość i raz wprowadzony do danej tkanki nie jest już
z niej odprowadzany. Nadmiar wapnia, który mógłby być szkodliwy, zostaje wycofany z przemian metabolicznych przez wiązanie go z kwasem szczawiowym.

Objawy niedoboru wapnia w praktyce występują rzadko. Częściej można obserwować szkodliwy wpływ nadmiernej kwasowości gleby, wywołany brakiem w niej wapnia. Kwaśny odczyn sprzyja uruchamianiu związków glinu i manganu z gleby, które mają toksyczny wpływ na rośliny.

Charakterystyczne objawy

niedoboru wapnia:

•   młode liście są silnie skręcone i zgięte haczykowato,

•   liście starsze mają nieregularne kształty, brzegi są postrzępione,

•   na liściach występują brązowe plamy, chlorotyczne smugi wzdłuż brzegu liścia lub brązowienie nerwów,

•   system korzeniowy jest słabo rozwinięty, korzenie śluzowacieją.

Często występuje ukryty niedobór wapnia, który obniża plony bez wystąpienia zewnętrznych objawów na nadziemnych częściach rośliny.

Magnez - magnez jest pierwiastkiem bardzo ruchliwym, dlatego wyższe jego zawartości występują
w głębszych warstwach gleby. Wierzchnie warstwy, bardziej przemyte i w związku z tym uboższe
w magnez, przyczyniają się do występowania objawów niedoboru magnezu na młodszych, płytko korzeniących się roślinach. W miarę wzrostu roślin i głębszej penetracji gleby przez korzenie, objawy niedoboru magnezu w późniejszych fazach rozwojowych rośliny ustępują. Wymywanie magnezu z gleb może wynosić nawet kilkadziesiąt kilogramów z hektara rocznie. Magnez wymywany jest nie tylko z gleb lekkich, lecz także z ciężkich. Ta cecha powoduje częste niedobory tego pierwiastka w glebie.

Magnez występuje w roślinie

w różnych związkach:

•   sorpcyjnie związany z koloidami struktur komórkowych (chloroplasty, chromosomy),

•   w związkach chemicznych takich jak chlorofil, pektyniany, szczawiany, fityna,

•   w związkach chelatowych.

Rola magnezu w roślinie jest związana przede wszystkim ze zdolnością tworzenia wiązań chelatowych. Najważniejszym związkiem chelatowym w roślinie tworzonym przez magnez jest zielony barwnik - chlorofil, odgrywający bardzo ważną rolę w życiu rośliny. Magnez odgrywa również dużą rolę w aktywowaniu układów enzymatycznych.

Brak magnezu hamuje zatem fotosyntezę, oddychanie, a także gromadzenie węglowodanów, białek, tłuszczów w rozmaitych organach roślinnych.

Magnez wpływa również na stan biokoloidów komórkowych. Niedostatek magnezu prowadzi do zaburzeń w uwodnieniu i w konsekwencji w funkcjonowaniu różnych struktur komórkowych.

Objawy niedoboru magnezu:

•   w zbożach, u nasady liścia tworzą się zgrupowania chlorofilu pomiędzy żyłkami w postaci sznura ciemnozielonych perełek, powstają również nekrotyczne smugi, często z odcieniem purpurowym; dużo starszych liści ginie,

•   u roślin dwuliściennych liście są marmurkowate, żyłki pozostają zielone; w środkowej części liścia pomiędzy żyłkami tworzą się chlorotyczne i nekrotyczne plamy.

Siarka - siarka jest pierwiastkiem rozpowszechnionym w przyrodzie. W glebach zawartość jej waha się w szerokich granicach od 0,001 do 1,8%, najczęściej do 0,2%.Rośliny pobierają siarkę w formie siarczanów przez cały okres wegetacji, a najintensywniej do stadium kwitnienia. Mogą również pobierać siarkę w postaci dwutlenku siarki z atmosfery. Siarka pobierana z atmosfery przez liście jest szybko wykorzystywana i może stanowić ważne uzupełnienie niedoborów. Jeżeli roślina jest dobrze zaopatrzona w siarkę z podłoża, nie korzysta z siarki pochodzącej z powietrza.

Rola siarki w roślinie jest dość duża. Wchodzi ona w skład białek, pełniących funkcję enzymów. Liczne enzymy funkcjonują tylko wówczas, gdy mają wolne grupy - SH, np. koenzym A, biorący udział w cyklu kwasu cytrynowego i w metabolizmie kwasów tłuszczowych.

Zastosowanie w sztuce kulinarnej mają olejki gorczyczne, znajdujące się w takich roślinach, jak: gorczyca, czosnek, cebula, papryka. W ich skład wchodzi również siarka.

Objawy niedoboru siarki występują rzadko w praktyce. W zasadzie przypominają objawy niedoboru azotu, lecz pojawiają się najpierw na młodszych liściach.

Żelazo - gleby uprawne zawierają zwykle niewielkie ilości żelaza w roztworze glebowym oraz w kompleksie sorpcyjnym. Większość żelaza zawarta jest w minerałach.

Występowanie i rola żelaza

w roślinie:

•   w cytochromach - są to połączenia żelazoporfiryn z białkami, odgrywające podstawową rolę
w transporcie elektronów podczas fotosyntezy i oddychania,

•   w katalazie peroksydazie, czyli w enzymach powodujących rozkład nadtlenków,

•   w ferrodoksynie, czyli białku zawierającym siarkę oraz żelazo w formie niehemowej; bierze ona udział w transporcie elektronów w fazie świetlnej fotosyntezy oraz w procesie wiązania azotu cząsteczkowego.

Objawy niedoboru żelaza występują najczęściej u drzew owocowych, natomiast rośliny zbożowe, okopowe, przemysłowe i warzywne są bardziej odporne na niedobór i zwykle nie wykazują objawów. Najbardziej charakterystycznym objawem jest chloroza młodych liści.

Mangan - zawartość manganu w glebie nie zależy od jej składu, stąd też duże zawartości tego pierwiastka mogą występować w glebach lekkich jak i ciężkich.

W roślinie mangan gromadzi się przede wszystkim w niezielonych strukturach komórkowych oraz
w wakuolach i tkankach merystematycznych.

Mangan aktywuje liczne enzymy w sposób podobny do magnezu, tworząc chelatowe wiązania pomiędzy enzymem a cząsteczką substratu. Do enzymów aktywowanych przez mangan należą:

•   enzymy cyklu kwasu cytrynowego,

•   enzymy redukcji azotanów,

•   enzymy fazy świetlnej fotosyntezy.

Najbardziej pospolitym objawem niedoboru manganu jest chloroza. Nawet najmniejsze żyłki na liściu pozostają zielone, natomiast miękisz pomiędzy nimi zostaje zaatakowany chlorozą, co tworzy obraz misternej siatki. Ze zbóż najwrażliwszy jest owies, u którego brak manganu wywołuje tzw. szarą plamistość. Objawy pojawiają się na liściach wczesną wiosną. Nasada liści żółknie i pokrywa się szarymi cętkami, które stopniowo zlewają się, tworząc wzdłuż liści pasy zabarwione na szaro, a później na brązowo. W odległości kilku centymetrów od nasady liść załamuje się i usycha.

Miedź - miedź występuje prawie wyłącznie w kompleksie sorpcyjnym. Na glebach mineralnych miedź jest wymienna, natomiast na glebach organicznych, gdzie jej brak występuje najczęściej, jest ona bardzo silnie związana i może być niedostępna dla roślin.

Miedź wchodzi w roślinie w skład enzymów oksydoredukcyjnych, przenoszących elektrony na tlen cząsteczkowy. Do najważniejszych oksydaz należą:

•   oksydaza cytochromowa - jest to właściwa oksydaza końcowa, czyli taki enzym łańcucha oddechowego, który reaguje bezpośrednio z tlenem cząsteczkowym,

•   oksydaza fenolowa, która katalizuje utlenianie polifenoli do chinonów,

•   oksydaza askorbinianowa, która katalizuje utlenianie kwasu askorbinowego.

Objawem niedoboru miedzi jest „choroba nowin”. Nazwa pochodzi stąd, że objawy występują na ubogich w miedź glebach torfowych, wziętych pod uprawę. Wierzchołki młodych liści bieleją i zasychają, liście stają się wąskie i skręcone. Przy ostrym deficycie rośliny nie kłoszą się i nie wytwarzają ziarna.

Pełną efektywność nawożenia mineralnego możemy uzyskać na glebach o odczynie obojętnym lub zbliżonym do obojętnego. Dlatego konieczne jest wapnowanie gleb na których stwierdzimy zbyt niski poziom kwasowości gleby. Dawki wapna ustalamy w zależności od kategorii ekonomicznej gleby oraz pH gleby i wynoszą one zazwyczaj od 1,5 do 5 ton wapna na 1 hektar. Jeżeli zakwaszeniu towarzyszy brak magnezu w glebie, należy stosować wapno magnezowe. Na glebach nie wymagających wapnowania, ale wykazujących niedobór magnezu, należy zastosować pod pszenicę 60-80 kg/ha MgO w dostępnych nawozach magnezowych.

Wielkość nawożenia fosforem i potasem zależy od zawartości tych składników w glebie. Dlatego też chcąc w odpowiedni sposób zbilansować potrzeby pszenicy na te składniki pokarmowe, należy posiadać aktualne wyniki badania gleby. Przy bardzo wysokiej zasobności stosujemy minimalne ilości potasu i fosforu - około 10 kg/ha, natomiast przy bardzo niskiej zawartości tych składników ilości wysianych nawozów wynoszą około 120-140 kg/ha.

Nawożenie azotowe jest bardzo ważnym elementem agrotechniki warunkującym uzyskanie wysokich i dobrych jakościowo plonów pszenicy ozimej. Jeżeli jesienią stosujemy wieloskładnikowe nawozy NPK wnosimy z nimi wystarczającą dawkę azotu dla pszenicy. Na stanowiskach słabszych, gdy nawożenie PK stosujemy w postaci nawozów jednoskładnikowych (superfosfat, sól potasowa) należy zastosować dodatkowo nawożenie azotowe
w ilości 20-30 kg N/ha.

Wiosną rozpoczynamy główne nawożenie pszenicy azotem. Pierwszą dawkę stosujemy w okresie ruszenia wegetacji w ilości 50% całego zaplanowanego nawożenia azotowego. Najczęściej jest to 60-80 kg N/ha. W tej fazie rozwojowej pszenicy azot wpływa na rozwój systemu korzeniowego, krzewienie i zawiązywanie kłosów. Kolejną dawkę w ilości 30% zaplanowanego nawożenia azotem co stanowi 30-60 kg N/ha, stosujemy w fazie strzelania w źdźbło. W tej fazie nawożenie azotem zmniejsza redukcję pędów, kłosków i kwiatków w kłosie. Ostatnią dawkę azotu stosujemy w okresie kłoszenia w ilości 20% zaplanowanego nawożenia co stanowi 20-40 kg N/ha. Nawożenie azotem w tym terminie dobrze wpływa na cechy jakościowe ziarna - zawartość białka oraz wypełnienie ziarna w kłosie.

 

Jan Soloch LODR Oddział Lubniewice