Od pewnego czasu media informują nas o tym, że w Polsce pojawił się nowy szkodnik, który może spowodować spustoszenia w owocach miękkich. Jest to muszka plamkoskrzydła (Drosophila suzukii). Została ona wykryta po raz pierwszy w naszym kraju jesienią 2014 roku w uprawie borówki i maliny w województwie wielkopolskim i podkarpackim.

Drosophila suzukii jest gatunkiem inwazyjnym o bardzo dużym znaczeniu gospodarczym. Do początku XXI wieku występowała tylko w Azji, jednak w wyniku szerokiej wymiany handlowej bardzo szybko pojawiła się w Europie. Straty wynikające z obecności szkodnika w uprawach owoców miękkich są ogromne. W krajach europejskich oraz Ameryki Północnej, gdzie muszka jest obecna od kilku lat, notuje się straty w plonie licznych upraw rzędu od 10-20 do 40-50 %, ale są miejsca, gdzie nawet cały plon został uszkodzony na skutek żerowania tego szkodnika. Wysoka płodność w połączeniu z krótkim cyklem rozwojowym powoduje bardzo szybki wzrost populacji szkodnika w trakcie sezonu.

Polska jest w Europie przodującym producentem owoców miękkich. Muchówka jest polifagiem (owadem wielożernym), więc może stwarzać bardzo duże, realne zagrożenie dla producentów borówki wysokiej, truskawki, maliny, jeżyny, porzeczki, czereśni i wiśni, ale także moreli, brzoskwini i śliwy. Atakowane są także ciemne odmiany winogron.

Rozprzestrzenianiu szkodnika sprzyja obecność dziko rosnących, owocujących roślin w lasach, w których znajduje się pokarm prawie przez cały rok.

Zimują osobniki dorosłe. Muchy pojawiają się przede wszystkim wiosną. Do zapłodnienia dochodzi gdy temperatura jest względnie wysoka. Jaja składane są do dojrzewających owoców (nawet kilka jaj w jednym owocu), a suma złożonych jaj wynosi od 195 do 300 jaj lub więcej, w zależności od warunków bytowania. Samica składa jaja przez 10-65 dni (od kwietnia do listopada), maksymalnie 21 jaj dziennie. Larwy wylęgają się z jaj po 1-3 dniach, następnie żerują przez 3-13 dni, a dojrzałe przepoczwarzają się wewnątrz owocu lub na jego powierzchni (także po opadnięciu na ziemię). Stadium poczwarki trwa od 4 do 43 dni.

Na skórce owocu, po złożeniu przez muchę jaja, pojawia się niewielkie zranienie - nakłucie pokładełkiem samicy. Dalszą destrukcję owocu powodują larwy żywiące się jego miąższem. Skórka zaczyna się zapadać. Jeżeli jaja złożone są tuż przed zbiorem, to można nie zauważyć zranień skórki. Owoce są zbierane, a uszkodzenia widoczne są dopiero w przechowalni lub w transporcie.

Muszka najbardziej aktywna jest przy temperaturze 20-25^oC. Wyższe temperatury wpływają niekorzystnie na rozrodczość tych szkodników. Może rozwijać od 3 do 9 pokoleń. Osobniki dorosłe żyją zwykle od 20 do 56 dni, ale niektóre zimujące muchy mogą przeżyć ponad 200 dni w roku. Masowe pojawienie się szkodnika zależy więc przede wszystkim od warunków pogodowych w danym sezonie.

Monitoring Drosophila suzukii jest trudny do prowadzenia, zwłaszcza w gospodarstwach o zróżnicowanej strukturze upraw oraz w gospodarstwach produkujących gatunki, których owoce dojrzewają stopniowo
i są zbierane wielokrotnie (truskawki, maliny, borówki itp). Obserwacje powinny być prowadzone przez wszystkich plantatorów (nawet działkowców), ponieważ tylko wczesne wykrycie szkodnika pozwoli ograniczyć jego żywotność i ewentualne straty w plonowaniu.

Monitoring prowadzi się wykorzystując pułapki z płynem wabiącym. Takie pułapki można zakupić gotowe od producenta (np. ICB Pharma) lub wykonać we własnym zakresie (przepis podam na końcu artykułu). Pułapki zawiesza się na grubszych pędach krzewów lub na specjalnych kołkach (drutach) na wysokości owocowania rośliny. Na początku sezonu wegetacyjnego pułapki najlepiej zawiesić obok plantacji. UmieszczanIe ich w tym czasie bezpośrednio na plantacjach roślin uprawnych może przywabić muchy szkodnika. Dopiero, gdy odłowi się większa ilość much na sąsiadującym terenie (np. lesie), powinno się rozpocząć monitoring na własnej plantacji. Należy zawiesić co najmniej 2 pułapki na kwaterze danego gatunku/odmiany, których owoce dojrzewają w tym samym czasie, umieszczając je od zacienionej strony rzędów. Średni próg zagrożenia wynosi 10-100 odłowionych much, natomiast ponad 300 osobników złapanych w tygodniu sugeruje bardzo duże zagrożenie.

Zabiegi chemiczne dają krótkotrwały efekt i zwalczają tylko formy dorosłe, a więc wtedy, kiedy uszkodzony jest już cały miąższ owoców. Dostępne jak do tej pory środki ochrony niestety nie niszczą jaj, larw i poczwarek tego szkodnika.

Dlatego tak ważne jest, aby nauczyć producentów owoców miękkich, łączonych metod monitoringu, identyfikowania muchówki i prawidłowego diagnozowania oraz efektywnego stosowania pestycydów ograniczających liczebność tego nowego szkodnika.

Lubuski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Kalsku, przy współudziale pracowników naukowych z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach, planuje wiosną przeprowadzić szkolenie nt: Innowacyjne metody diagnostyczne w zwalczaniu muchówki Drosophila suzuki. Termin szkolenia będzie podany na stronie www.lodr.pl. Specjaliści LODR Kalsk będą także służyć pomocą w monitorowaniu szkodnika (systematyczne lustracje plantacji i rozpoznawanie muchówek odłowionych w pułapki wabiące).

Przepis na pułapkę wabiącą według receptury włoskiej:

Pułapkę można wykonać, np. z czworokątnej butelki plastikowej o pojemności 1-1,5 l z szeroką szyjką. W górnej części należy wywiercić z trzech stron kilka małych otworów o średnicy 2-3 mm. Przez te otwory będą wchodzić odławiane muchy. Po nalaniu płynu wabiącego, butelkę zamykamy. Jako płyn wabiący stosujemy mieszaninę np. 200 ml octu winnego (jabłkowego) + 50 ml czerwonego wina.

Opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych nr 1/2016

Elżbieta Wiśniewska LODR Kalsk