PRZYGODA Z MAZURSKĄ INNOWACJĄ

Opublikowano: 05 październik 2021

Agata Zajda-Sipa

Kategoria: Innowacje

Innowacyjne praktyki w przetwórstwie surowców pochodzenia zwierzęcego, organizacja rynków zbytu oraz agroturystyka na Podlasiu wzorem innowacji – wyjazd studyjny zrealizowany w dniach 20 - 24 września 2021 r. zgodnie z Planem Działania KSOW na lata 2014-2020 w zakresie SIR Plan Operacyjny na lata 2020-2021.

Głównym celem operacji było poznanie innowacyjnych rozwiązań w produkcji zwierzęcej oraz przetwórstwie surowców pochodzenia zwierzęcego, przy tym, zapoznanie uczestników z certyfikowaną ekologiczną produkcją płodów rolnych i ich przetwórstwem, sprzedażą, działalnością agroturystyczną i edukacyjną. Celem operacji w formie wyjazdu studyjnego był również transfer wiedzy na temat sprzedaży bezpośredniej produktów rolnych w ramach rozwijającego się nurtu produkcji i przetwórstwa zdrowej żywności we własnym gospodarstwie (RHD, MLO itp.). Przy tym, ukazanie wysoko rozwiniętego handlu produktami rolniczymi na terenie Warmii, Mazur i Podlasia oraz prorozwojowych przedsięwzięć produkcyjno-przetwórczych. Poznanie innowacyjnych metod dystrybucji towarów oraz zdobycie dodatkowej wiedzy z zakresu finansowania przedsięwzięć. Celem operacji było przedstawienie trendów na rynku żywności, konsekwencji zaistniałej sytuacji epidemiologicznej dla organizacji sprzedaży produktów rolnych w aspekcie Krótkich Łańcuchów Dostaw. Wizytacje w gospodarstwach rolnych zajmujących się agroturystyką, produkcją produktów rolnych i ich przetwórstwem były podstawą do identyfikacji problemów i innowacyjnych rozwiązań w gospodarstwach rolnych.

Wskazane cele operacji zostały zrealizowane poprzez szereg ciekawych spotkań, wizytacji w wielu gospodarstwach oraz prezentacji dobrej praktyki rolniczej na terenie Warmii, Mazur i Podlasia.

Ważnym punktem wyjazdu studyjnego była prelekcja dr nauk weterynaryjnych Bah Mamadou Moussa w Stacji Badawczej Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Popielnie. Prelegent przedstawił zakres działalności Stacji Badawczej, jak również przybliżył zadania i cele tworzonej Grupy Operacyjnej EPI w ramach projektu dot. działania „Współpraca”, w którym jako jednostka naukowa Instytut planuje wziąć udział. Doktor wskazał założenia i zadania wynikające z planowanego naboru wniosków, w tym przedstawił zakres prac projektu dot. tematyki hodowli bydła mięsnego w lesie za pomocą nowoczesnych metod w celu utworzenia gospodarstwa wdrożeniowego. Uczestnicy mieli możliwość poszerzenia wiedzy w przedmiocie ww. działania, jak również zagadnień związanych z nową ideą produkcji i dystrybucji żywności wysokiej jakości w warunkach przyjaznych dla środowiska przyrodniczego.

Ważnym punktem wyjazdu studyjnego była wizytacja w OSTOI NATURY w Tomaszynie – innowacyjnej farmie. Niezwykłe gospodarstwo ekologiczne, niezwykli ludzie. Po wejściu do gospodarstwa uczestnikom ukazał się widok skrzyń permakulturowych, grządek (zwanych przez założyciela „łóżkami”) pełnych warzyw a w tle słyszalna była, ku zdziwieniu wszystkich, muzyka fortepianowa Fryderyka Chopina dochodząca z wielkiej szklarni. Zapowiadało już się bardzo ciekawie… Założyciel Ostoi Natury Piotr Ostaszewski oprowadził nas po ekologicznym gospodarstwie regeneratywnym, będącym przykładem modelu gospodarstwa referencyjnego – smart village. Wskazał, że Ostoję Natury będącą Rolniczą Spółdzielnią Produkcyjną (RSP) tworzy pięć „Farm”: 1. Farma Żywności Organicznej BIO 2. Farma Innowacji 3. Farma Zielonej Energii 4. Farma Kultury 5. Farma Zdrowia. Farmy przy wykorzystaniu innowacji technologicznych, społecznych i organizacyjnych a jednocześnie zgodnie z tradycyjnymi rozwiązaniami przyjaznymi dla środowiska produkują zdrową żywność. Grupa producentów produkuje żywność wysokiej jakości, która następnie jest dostarczana bezpośrednio do klienta za pośrednictwem platformy sprzedażowej bez udziału pośredników. RSP Ostoja Natury w Tomaszynie są jedynym polskim finalistą programu Smart Rular 21. Pan Piotr zapoznał nas z plejadą innowacyjnych rozwiązań stosowanych przy uprawie, produkcji a następnie dystrybucji ekologicznych warzyw, ziół, pra zbóż i owoców bezpośrednio do klienta. Sprawdzone od wieków metody takie jak, płodozmian, podniesione rabaty, księżycowe drewno, czy domowe receptury, są odświeżane i wdrażane przy wykorzystaniu innowacji technologicznych w gospodarstwie. Dowiedzieliśmy się wiele informacji o rolnictwie regeneratywnym, tym milej było nam usłyszeć z ust założyciela Ostoi o godnym naśladowania przykładzie lubuskiego gospodarstwa, które praktykuje ten model rolnictwa, jakim jest „Lubuskie Angusowo”.

Godnym uwagi miejscem w gospodarstwie jest reprezentatywny tunel foliowy (30 x 9 m) wykorzystujący nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne m. in. zastosowanie podwójnie pompowanej foli, dzięki której po uzyskaniu poduszki powietrznej otrzymuje się wysoką termoizolację, co zmniejsza koszt ogrzewania obiektu. Ponadto, zamontowane innowacyjne systemy cieniujące (kurtyny) umożliwiają ograniczenie strefy ciepła w tunelu – szczególnie zimą, natomiast latem optymalnie chronią przed nadmiernym wzrostem temperatury i nasłonecznieniem w obiekcie. W konstrukcji przy tym, zastosowane jest również rozwiązanie do ogrzewania szklarni wykorzystujące nowatorskie rury Walczaka. I budząca największe zainteresowanie wśród uczestników… puszczana wewnątrz tunelu muzyka klasyczna, która ma za zadanie wprawiać w ruch, wibracje (lekkie drgania) roślinę dla jej lepszego potencjału rozwojowego.

Innym nowatorskim wątkiem, który uczestnicy mogli zaobserwować w gospodarstwie były samoprzepuszczalne gliniane naczynia nawadniające, stworzone w Ostoi Natury tzw. OST-OYA. Stanowią one tradycyjny i łatwy sposób na oszczędzanie wody a przy tym lepszy wzrost roślin. Naczynie to zbudowane z porowatej gliny zakopuje się w ziemi, aby w naturalny sposób nawodnić ogród, zmniejszając przy tym znacząco straty wody i pracę związaną z podlewaniem. Korzenie roślin instynktownie rosną w kierunku porowatej gliny, co pozwala im pobierać dokładnie tyle wody ile potrzebują i kiedy potrzebują. W rezultacie zużycie wody spada, dbamy tym samym o środowisko, a uprawa wygląda jeszcze bardziej okazale.

Podsumowanie jakie należałoby wywnioskować z wizytacji w Ostoi Natury jest jedno: ta ekologiczna farma stanowiąca zamknięty obieg, w którym odpad jest paliwem, a dzięki temu gospodarstwo wytwarza energię, umożliwia całoroczną produkcję żywności, a także działa efektywnie zapewniając większe plony. Tym samym Ostoja Natury jest przykładem stworzonego realnego ekosystemu zapewniającego wydajność ekonomiczną przy minimalnym obciążeniu środowiska.

Dla spełnienia celów realizacji operacji niezbędne były również wizytacje w gospodarstwach prowadzących przetwórstwo surowców pochodzenia roślinnego i zwierzęcego wraz z ich organizacją rynków zbytu. Wizytowaliśmy w jednym dniu w trzech gospodarstwach w samym centrum Suwalszczyzny, prowadzących kolejno przetwórstwo: warzywno-owocowe w Jemieliste (Gospodarstwo Ekologiczne „Rydzewscy” stanowiące również Zagrodę Edukacyjną, Sylwia Rydzewska), mleczne w Wiżajnach (Stowarzyszenie „Macierzanka” prezes Barbara Żeliszczak) oraz mięsne w Ejszeryszki (Zakład Przetwórstwa Mięsnego „Protasiewicz”, Tadeusz Protasiewicz).

Gospodarstwo ekologiczne „Rydzewscy” w Jemieliste prowadzące sprzedaż warzyw w ramach RHD jest miejscem gdzie tradycja i ekologia spotyka się z jakością. Przy tym, stanowi również Zagrodę Edukacyjną. W 2013 r. zajęło I miejsce w konkursie na „Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne” w województwie podlaskim i II miejsce na etapie krajowym. Uprawy w gospodarstwie to zboża, mieszanki strączkowo-zbożowe, mieszanki wieloletnie traw, warzywa i owoce. Zboża i trawy przeznaczone są na paszę dla bydła i kur, natomiast uprawiane warzywa i owoce stanowią podstawę produkcji towarowej i przeznaczone są na sprzedaż oraz przetwórstwo. Asortyment uprawianych warzyw, ziół i owoców jest bardzo bogaty. Uczestnicy mieli okazję zapoznać się z niuansami Rolniczego Handlu Detalicznego, gdyż gospodarstwo posiada wpis do rejestru zakładów dostawców bezpośrednich i zarejestrowane jest jako RHD. Produkty wytwarzane są z pasją, ze szczególną dbałością o jakość i smak. Sprzedaż produktów prowadzona jest na miejscu „Sklep u Rolnika” oraz na targowisku w Suwałkach.

Kolejne z gospodarstw jakie uczestnicy mogli poznać to rodzinne ekologiczne gospodarstwo nad Arem prowadzone przez kobiety z pasją: matkę i córkę specjalizujące się w przetwórstwie mleka koziego. Właścicielki same obsługują stado liczące ok. 270 sztuk kóz, wytwarzają niepowtarzalne sery twarogowe, podpuszczkowe i dojrzewające, masło i jogurty. To co wyróżnia gospodarstwo jest to, że działa w oparciu o własne receptury serowarskie, wypracowane na przestrzeni 30 lat działalności. Procesy oparte są na mleku surowym, niepasteryzowanym, bez użycia zewnętrznych szczepów bakteryjnych. Wszyscy uczestnicy byli pod ogromnym wrażeniem wiedzy, pracowitości i mistrzostwa Pań Heleny Wróblewskiej i Izabeli Ciesielskiej.

Tematyka przetwórstwa mleka w ramach MLO była głównym punktem kolejnej wizytacji w Wiżajnach. Pani Barbara Żeliszczak – aktualnie prezes Stowarzyszenia „Macierzanki” zajmuje się serowarstwem od 2005 r. Początkowo „sery Basi” powstawały w domowej kuchni, nie było to jednak zbyt komfortowe, a produkcja wciąż się powiększała. Dlatego pani Barbara zdecydowała się na projekt nowej serowarni z funduszy unijnych (PROW 2007-2013). Sery z Wiżajn są wielokrotnie nagradzane na rozmaitych konkursach. Największą dumą jest wpis na prestiżową Listę Produktów Tradycyjnych MRiRW. Kolejną chlubą jest jedna z najważniejszych kulinarnych nagród w Polsce dla lokalnych producentów, czyli „Perła kulinarna” przyznawana przez ogólnopolskie jury w finale konkursu Nasze Kulinarne Dziedzictwo. Przy tym, właściciele prowadzą warsztaty serowarskie oraz w ramach istniejącej w Wiżajnach wioski tematycznej pn.: „Biegun zimna i sera” – pobyty grup zorganizowanych z warsztatami mleczarskimi.

Całkiem odmienną wizytacją było spotkanie w gospodarstwie pana Tadeusza Protasiewicza w Ejszeryszkach, prowadzącego zakład masarski. Od 2011 r. w oparciu o stare receptury rodzinne pan Tadeusz wytwarza wyśmienite wędliny. Niepowtarzalny smak i aromat jest wynikiem niezmiennej od pokoleń receptury i wędzenia naturalnym dymem z drzew liściastych oraz brak stosowania sztucznych dodatków i polepszaczy smaków. Dokładnie siedem produktów pana Protasiewicza zostało wpisanych na Listę Produktów Tradycyjnych MRiRW. Właściciel oprowadził nas po zakładzie produkcyjnym odpowiadając równocześnie na wszelkie pytania związane z produkcją i sprzedażą wyrobów. Zwieńczeniem wizyty była smaczna degustacja różnorodnych wędlin.

Uczestnicy w ramach poszczególnych wizytacji zapoznali się z wszelkimi informacjami związanymi z prowadzeniem form sprzedaży produktów z własnego gospodarstwa: dostawy bezpośrednie, sprzedaż bezpośrednia, działalność marginalna lokalna i ograniczona MOL, Rolniczy Handel Detaliczny (RHD). Z uwagi na różnorodne produkty, każdy zapoznał się z obowiązującą reglamentacją prawną prowadzenia przetwórstwa i dystrybucji wyrobów mlecznych, mięsnych jak i warzywno-owocowych. Przy tym, uczestnicy mogli zaobserwować nowatorskie rozwiązania technologiczne stosowane w gospodarstwach. Każdy z gospodarzy podzielił się swoim doświadczeniem rolniczym jak i jako beneficjenta różnych projektów funduszy europejskich, w tym podlegającego aktualnie weryfikacji działania „Współpraca” dot. Krótkich Łańcuchów Dostaw. Każda wizytacja zwieńczona została degustacją swojskich potraw i wyrobów, które na długo zostaną w pamięci naszych kubków smakowych.

Niewątpliwym wnioskiem z odbytych wizytacji jest odniesiona wysoka jakość produktów w przedmiotowych gospodarstwach, wynikająca z ogromnej pracy i wytrwałości jaką gospodarze włożyli na poczet rozwoju swoich gospodarstw, życiu w zgodzie z naturą.

Wyjazd studyjny pokazał również wzór innowacji w agroturystyce jaki kształtuje się na terenie północno-wschodniej Polski. Niezapomnianym miejscem w pamięci uczestników zostanie z pewnością Zajazd Tusinek w Rozogach, będący od 2015 r. Zagrodą Edukacyjną. Przedstawiciel Grzegorz Winiarek uraczył nas „ucztą” wiedzy i wyśmienitych regionalnych potraw. Zajazd jest gospodarstwem rodzinnym składa się z kompleksu hotelowego, restauracyjnego, ale i przetwórstwa mlecznego (wieloletnia tradycja produkcji serów kozich i krowich). Otoczenie przyrody i zwierząt gospodarskich wpływa na unikalną atmosferę miejsca, w którym można wypocząć od codziennego zgiełku. Na powierzchni 40 hektarów prowadzona jest hodowla krów, kóz oraz konika polskiego, przy tym pawi, królików i bażantów. Tradycyjnie uprawiane są warzywa oraz zioła wykorzystywane do sporządzania potraw w miejscowej restauracji. Zajazd wspólnie ze Stowarzyszeniem Serowarów Farmerskich i Zagrodowych organizuje warsztaty serowarskie, ponadto konferencje, warsztaty edukacyjne dla dzieci itp. Przedmiotowy Zajazd jest najlepszym przykładem realizacji hasła: „z pola na stół”. Plany gospodarstwa związane są z rozbudową upraw warzyw i owoców zgodnie z modelem rolnictwa regeneratywnego… i tu ponownie został wspomniany przykład gospodarstwa „Lubuskie Angusowo”. Po bogatej prezentacji i oprowadzeniu po całym kompleksie uczestnicy skosztowali lokalnych potraw, w tym jeszcze ciepłego drożdżowca w tle buchającego ognia z kominka.

W ramach wyjazdu odwiedziliśmy również inne inicjatywy w ramach prowadzonej agroturystyki na Mazurach takie jak Dobry Zaczyn Młyn Tomaryny czy Osada Danków. Pierwsze z miejsc niezwykle magiczne położone w sercu lasu nad rzeką Pasłęką. Przecudni ludzie, Ania i Jacek opowiedzieli nam swoją historię, opisali jakie mają plany na przyszłość… i tu również niespodzianka…nasi kolejni lubuscy bohaterowie filmów SIR zostali zauważeni w mazurskich stronach…mowa oczywiście o Kubie i Magdzie – założycielach Leśnego Klubu Kolacyjnego oraz dr Marcie Jermaczek-Sitak, z wykształcenia biolog, ekolog, edukator przyrodniczy, znawczyni bogactwa gatunków świata roślinnego (ziół, chwastów). Zwieńczeniem wizytacji były ciekawe rozmowy, lubuscy agroturyści mogli podzielić się swoim doświadczeniem w tle szykownego obiadu wegetariańskiego. Kolejne z miejsc jakie odwiedziliśmy, położone w sercu Mazur Zachodnich – Osada Danków. Osada usytuowana na 10 ha, oferuje gościom wypoczynek z dala od miejskiego zgiełku w niezwykle kameralnym, dyskretnym wydaniu z tradycyjną regionalną kuchnią.

Wzbogaceniem wyjazdu studyjnego była wizyta we wzorcowej biogazowni w Boleszynie. Właściciel oprowadził nas po całym kompleksie biogazowni mocy elektrycznej 1 MW stanowiącej biogazownię rolniczą. Zbudowana została przez przedsiębiorstwo Biogal Sp. z.o.o. Inwestycja została zrealizowana z funduszów z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Do produkcji biogazu wykorzystywane są między innymi odpady fermowe, kiszonka kukurydziana, wywar z gorzelni oraz serwatka.

Operacja przyczyniła się do wzrostu świadomości osób w zakresie uprawy zbóż, warzyw i owoców metodami ekologicznymi, przetwórstwa surowców, agroturystyki, kultywowania tradycji i promocji produktów regionalnych. Wyjazd był doskonałą okazją do nawiązania współpracy między uczestnikami wyjazdu w ramach partnerstwa Sieci na rzecz innowacji oraz podstawą dla tworzenia się potencjalnych Grup Operacyjnych EPI. Zawiązane kontakty dają unikalną możliwość budowy szerokiego partnerstwa umożliwiającego efektywną współpracę rolników, ekologów, mieszkańców obszarów wiejskich z jednostkami naukowymi na rzecz innowacji. Wizyta w przedmiotowych gospodarstwach może być początkiem takiego partnerstwa w ramach Sieci, wymiany wzajemnej wiedzy oraz przeniesieniem dobrych praktyk i innowacji między województwami.

W świetle zrealizowanego wyjazdu studyjnego w zakresie SIR dziękujemy wszystkim przedstawicielom wizytowanych gospodarstw, pracownikom Podlaskiego ODR i Instytutowi w Popielnie za otwartość i współpracę. Podziękowania kierujemy również dla uczestników wyjazdu, którzy z wielkim zaangażowaniem dzielili się doświadczeniem i nowatorskimi rozwiązaniami wdrażanymi we własnych gospodarstwach. Serdecznie zapraszamy na kolejne realizacje organizowane w ramach SIR!

Operacja została przeprowadzona zgodnie z Planem Działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Plan Operacyjny na lata 2020-2021.
Operacja została współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej
„Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020
Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020
- Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

1 Stacja Badawcza Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Popielnie